QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

CÖKƏ  FƏSİLƏSİ  (Tiliaseae) – Bu fəsilə 45 cinsi, 700 növü 

özündə birləşdirir.  Ən  əsas geniş yayılanı  və  təsərrüfat  əhəmiyyətlisi 

cökə cinsidir. 

Cökə cinsi (Tilia) – 45 növü məlumdur, Qafqazda 5, Azərbaycanda 

4 növü bitir. Dağ meşələrinin tərkibinə daxil olur, bəzən sırf ağaclıq 

yaradır.  

Xırdayarpaq cökə  (T.cordata), iriyarpaq cökə  (T.platyphyllos), 

qafqaz cökəsi (T.caucasica), Prilipka cökəsi (T.prilipkoana). 

 

 

Qafqaz cökəsi 

 

CÜCÜLƏR – Bax: həşərat. 

CÜLLÜTKİMİLƏR  (Charadriiformes) – quş  dəstəsi. Xırda və 

ortaboylu quşlardır. 2 fəsiləsi, 300-dən çox növü var. Azərbaycanda 63 

növü var. C. suda və quruda yaşayan onurğasızlarla qidalanırlar. 

 

 

 

 

 

---

 

79 

 

 

Ç 

 

ÇAY  – Dərə ilə  təbii yataqla daimi və ya ilin çox hissəsində axan, 

hövzəsində  səth axımı  və yeraltı axımla qidalanan su axını. Çayın 

başlandığı yerə çayın mənbəyi, dənizə, gölə töküldüyü və ya digər Ç.-la 

birləşdiyi yerə mənsəbi deyilir. Ç.-lar iki böyük qrupa – dağ və düzənlik 

Ç.-larına bölünür. Dağ Ç.-ı böyük meylliyi, iti axını, dar dərəsi, düzənlik 

Ç.-ı isə yatağın, adətən meandrlı olması ilə  fərqlənir.Ç.-ların qida 

mənbəyi,  əsasən, yağış, qar və buzlaq, qismən yeraltı sulardır.Ç.-ların 

xalq təsərrüfatında böyük əhəmiyyəti vardır.Ç.-lardan gəmiçilik, 

suvarma, su anbarı yaratmaq, elektrik qüvvəsi almaq üçün istifadə edilir. 

ÇAY AXIMI – çayın canlı  kəsiyindən müəyyən vaxt ərzində axıb 

keçən suyun miqdarı. Ç.a. müəyən vaxt (gün,ay, il) ərzində suyun 

məsrəfi ilə (m

3

 və ya km

3

) müəyyən edilir. 

ÇAY EROZİYASI – çay sularının fəaliyyəti nəticəsində sahillərin 

və yataqlarının yuyulub dağılması. Düzənlik çaylarında sahillərin 

yuyulması (yan eroziya), dağ çaylarında isə  dərininə eroziya üstünlük 

təşkil edir. Ç.e.-na, xüsusilə sahilərin yuyulub dağılmasına bir sıra 

antropogen amillər – sahillərdə meşə  və kolluqların qırılması, sistesiz 

otarma, eroziyaya qarşı tədbirlər aparılmadan sahil ərazinin şumlanması, 

müxtəlif tikinti işlərinin aparılması, yarğan eroziyasının –inkişafı  və s. 

böyük təsir göstərir.