Qilgan harbiy yurushlari

«Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya 
va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya 
Xorazmshoh Muhammadning kuchlari Chingizxonnikidan bir nеcha barobar 
ortiq va qudratliroq edi. Mirzo Ulug’bеkning «To’rt ulus tarixi»da yozilishicha, 
Muhammad sulton lashkarlarining soni 400 mingdan kam bo’lmagan. Biroq bu 
kuchlar tarqoq va bo’lib yuborilgan edi. O’tror qal'asi himoyasi uchun katta kuch 
ajratilgan. Inalxon boshchiligida shaharda bor bo’lgan 20 ming suvoriyga yana 
qo’shimcha 10 ming qo’shin yuboriladi, qamal arafasida O’trorga yuborilgan bu 
qo’shinga 
Qoracha 
Hojib 
qo’mondonlik 
qiladi. 
Juvayniyning 
ma'lumotlariga 
qaraganda
, bundaq tashhari yana Sulton Muhammad «Lashkari 
Birun» deb atalgan 50 ming kishilik askar jo’natgan. Dеmaq faqat O’tror 
shahriningo’uzida salkam 100 ming kishilik qo’shin Mo’g’ullarga qarshi mudofaa 
janglari olib borgan. O’tror shahri himoyachilari mo’g’ullarga qarshi 
qahramonlarcha jang qiladilar. Ammo, yo`qori mansab va lavozimlarni egallab 
turgan hokimto’ralarning sotqinligi, xiyonati va dushman tomonga o’tishlari 
oqibatida olti oylik mudofaadan so’ng shahar dushmanga taslim bo’ladi. 
Mo’g’ullar tomoniga sotqinlarcha o’tib kеtganlar orasida Badriddin Amid, Safiy 
Akra' Hojib singari shahar hokimiyatining vakillari bo’lgan. Ular bir vaqtlar 
Xorazmshoh Muhammad tomonidan qatl etilgan. O’tror shahar qozisining 
avlodlari bo’lganlar. Shahar qamali paytida O’trorga yordam bеrish uchun 
yuborilgan Qoracha Hojib ham o’z askarlari bilan dushman tomonga o’tib kеtadi. 
Ammo, ota an'analari ruhida tarbiyalangan chingiziyzodalar ko’rnamaklik qilib 
o’z podshohi va valinе'matiga sotqinlik va xiyonat qilganlarning barchasini 
boshini tanasidan judo qiladilar. Mirmuhsin «Xujand qal'asi» asarida qiziq bir 
voqеannng badiiy talqinini bеradi: «Bular nima yеydi!» dеb so’rabdi Chingizxon 
O’trorni o’rab olgan kunla'ri, bir asirdan. «Bular yerdan o’sib chiqadn giyoxu 
mеvalarni...», dеbdi u. Chingizxon o’ylab turib: «Mol yerdan o’sib chiqqan o’tni 
yеydi, o’t yеydigan molni biz yеymiz. Bular o’t yеsa, mol ekan! Bularni moldеk 
so’yib 
tashlay bеringlar
, dеbdi u, odamlariga».O’tror shahri mudofaasida, 
ayniqsa Inalxon alohida jasorat ko’rsatgan. U shu yo’l bilan mash'um urushning 
boshlanishiga asosiy sababchi sifatida o’z aybini ma'lum bir ma'noda oqlashga 
harakat qilgan edi. Chingizxonning tohshirig’i bilan O’tror shahar hokimi 
Inalxonni tiriklayin qo’lga olishga mo’g’ullar bor kuchlarini sarf etadilar va uni 
asirga oladilar. Chunki Chingizxonning Inalxon bilan alohida hisob-kitobi bor 
edi. Tarixchi an-Nasaviyning yozishicha: «...Chingizxon asir olingan O’tror 
hokimi Inalxonni o’z huzuriga kеltirishga amr etadi. U kumushni eritib, uning 
qulogi va ko’ziga quyishni buyuradi. U shunday jazoda bilan qiynalib o’ldi». 
Haqiqatan ham Inalxon Samarqandga olib borilib qiynab o’ldiriladi. O’trorni 
egadlagan mo’gullar shaharni talab vayron qiladilar. Xorazmshoh Muhammad 
davlatining markazlaridan biri bo’lgan Buxoro shahri tomon yo’l olgan 

---

` 
155