Qishloq aholi

Drenlaming nisbabliklari
_______________________ ___________
23-jadval
Dren turlari
Minimal nishabligi
1. Doimiy, ochiq drenlar
0,005
2. Naysimon drenlar, diametri:
50-100 mm
0,002
120-200 mm
0,0015
200 mm dan katta
0,001
3. Yer osti drenlari
0,002
136

---

Yopiq kollektorlar (drenlar) va daraxtzorlar o'rtasidagi masofa SNiP 
2.06.03-85, 3.76-rasmga muvofiq qabul qilinadi
O'simlik
Minimal masofa, m
Bargli daraxtlar
20
Ignabargli daraxtlar
30
Mevali daraxtlar
7
Olxa, tol, na’matak, smorodina
15
Bosh turdagi butalar
10
Drenaj tizim lam i hisobash va loyihalashtirish maxsus izlanishlar 
asosida am alga oshirilishi lozim.
Yerlami rekultivatsiya qilish
Yerlarni rekultivatsiya qilish - sanoat ishlab chiqarishi ta’siri 
sababli buzilgan yerlaming hosiIdorligini tiklash va ularni turli 
foydalanishlar uchun qaytarish maqsadida amalga oshiriladigan turli 
tadbirlar (melioratsiya, qishloq xo‘jaligi va o ‘rmon xo'jaligiga oid va 
boshqa turdagi ishlar) kompleksi.
Yerlarni saqlash va ulardan oqilona foydalanish xalq xo'jaligidagi 
eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Minglab gektar yerlar kar- 
yerlar va tog‘ jinslarining ag'darm alari tagida qolib ketadi, tuproqning 
hosildor qatlami buziladi. Qishloq xo ‘jaIigi, o ‘rmon xo'jaligi va bosh­
qa turlarda foydalaniladigan yerlar havo, suv va tuproqni ifloslan- 
tiruvchi o'choqlarga aylanib qoladi.
Y e r -ta b ia t mahsuli boMib, uni inson ishlab chiqarmaydi. Yeming 
ham qurilish, ham qishloq xo'jaligidagi foydaliligi yerga tushayotgan 
yuklam a (kg/m 2), sizot suvlar sathi (m), hududlarga tuproq to'ldirish 
(m ing m3), hosildorik (s/ga), sanoat va madaniy markazlar dan uzoqligi 
(km ) kabi natural ko'rsatkichlar orqali ifodalanadi.
Qishloq xo'jalikdagi yo'qotishlam i bartaraf qilish uchun sarf- 
xarajatlar normativlari tarkibiga ishlarning quyidagi turlari kiritilgan 
(umum iy qiymatga nisbatan foizlarda): yer uchastkalari yuzasini 
rejalashtirish - 19%, ko'prik va y o 'lla r qurilishi - 3%, nasos stansi- 
yalari va inshootlari q u r i l i s h i - 12%, yerlami ishlash va tuproq 
mahsuldorligini oshirish - 48%.
Eroziyaga qarshi tadbirlar
Eroziyaga qarshi gidrotexnik inshootlami ulam ing vazifalariga 
bog'liq ravishda quyidagicha loyihalashtirish lozim:
137

---

a) suv to 'x tatib qoluvchi inshootlar - ko'tarm alar-kanallar, ko'tar- 
m alar-terrassalar, suvi bo‘g ‘ilgan va yarim b o 'g 'ilg an suv havzalari;
b) suv y o ‘naltiruvchi inshootlar - suvning jam langan oqimlarini 
tarqatishga moMjallangan ko'tarm alar va kanallar,
v)suv jam lovchi, suv oqimlarini tezlashtiradigan inshootlar.
Eroziyaga qarshi gidrotexnik inshootlami loyihalashtirishda ishlov 
berishga qulay bo'lgan maydonlar konfiguratsiyalarini saqlab qolishni hi­
sobga olib turib, bu kabi inshootlar uchun minimal yer ajratilishi lozim.
Turli vazifalar uchun moMjallangan inshootlami birlashtirishga 
yoM q o ‘yiladi.
Inshootlam i turi va ulam i joylashtirish ushbu inshootlaming vazi­
falari, qurilish hududidagi tabiiy sharoitlar, qurilish materiallari mav- 
judligi va ishlami bajarish va inshootlardan foydalanish shartlariga 
m uvofiq belgilanadi.
Yuza suvlarini ushlab qoluvchi kanal-ariqlar quritilayotgan hu- 
dudning yuqori chegarasi bo‘ylab loyihalash zam r. Bunday kanallar- 
ning chuqurligi 1 metrdan kam boMmasligi lozim, ko'ndalang kesi- 
mining shakli esa GO ST 33-23-79 ga m uvofiq tanlanadi.
Sel oqizishi havfi mavjud hududlardagi imoratlami himoya qilish 
uchun o ‘rmonlami maksimal darajada saqlash, daraxt va butalar o ‘tqa- 
zish, qiyaliklami terrasa shakliga keltirish, daryolar qirg'oqlarini mus- 
tahkamlash, sel hosil boMadigan zonalarda to 'g 'o n va suv yig'adigan in­
shootlar qurish, sel oqimlarini yo'naltiruvchi to‘g ‘onIar va suv chiqadi- 
gan konuslarda kanallar qurish kabi chora-tadbirlar nazarda tutilishi 
lozim.
Jarliklar hosil boMishi bilan birga kechadigan eroziya jarayonlari 
m avjud uchastkalarda yuza suvlari oqimini tartibga solish, jarliklar- 
ning o'zanlari mustahkamlanishi, qiyaliklar terrasa shakliga keltirili- 
shi, qiyaliklarga daraxtlar ekilishi ko 'zd a tutilishi lozim.
Jarliklam ing maydoni transport inshootlari, garajlar, om borxo- 
nalar va kommunal obyektlarini joylashtirish, shuningdek parklar 
tashkil etishda foydalanilishi mumkin.
Toshqin suvlaridan himoya qilish inshootlarini O'zbekiston Res- 
publikasida amal qiluvchi normativ hujjatlarga binoan loyihalashtirish 
lozim.
K p 'k alam zorlashtirish
Yashil o'sim liklam ing shaharsozlikdagi ahamiyati katta va ko‘p 
qirralidir. U lar sanitariya-gigiyenik sharoitni vaziyatni yaxshilash
138

---

xususiyatiga ega bo'lganlari sababli inson yashaydigan atrof-muhitni 
shakllantirishda katta ro! o'ynaydilar. Yashil o ‘simliklar shamol 
kuchini kamaytiradilar, issiqlik rejimini muvofiqlashtiradilar, havoni 
tozalaydi va n a m la y d i-b u omillaming barchasi sogMomlashtirish 
nuqtai nazarida katta ahamiyatga ega.
Y ashjl/У sim liklam jng toifalanjshj
1. Umumiy foydalanishdagi ko‘kalamzorlashtiriIgan maydonlar 
(parklar, ommaviy dam olish zonalari, hiyobonlar, m a’muriy va 
jam oat muassasalar - hokimiyat, kutubxona, vokzal shu kabilar 
qoshidagi ko'kalam zorlashtirilgan yerlar).
2.Cheklangan foydalanishdagi ko‘kalamzorlashtirilgan maydonlar 
(maktab, maktabgacha ta’lim muassasalari va shu kabi obyektlar 
qoshidagi ko‘kalamzorlar).
3. Maxsus maqsadli ko'kalam zorlar (28-32-jadvallar)
A) Sanoat korxonalari qoshidagi himoya zonalari - sanoat korxo­
nalari va turar-joy binolari joylashgan hududlar o ‘rtasida yashil o ‘sim- 
liklar ekilgan sanitariya zonalari, bunday zonalar sanoat korxonasining 
yondosh turar-joy massivlariga zararli ta’sirini kamaytirish maqsadida 
tashkil etiladi.
B ) Noqulav tabiiv hodisalardan himova qilish z o n a la r i- aholi 
punktini yoki uning alohida hududlarini shamol, qor va qum 
uyumlaridan himoya qilish maqsadida ekilgan yashil o ‘simliklar 
(daraxtlar, butalar va hk.).
D) Suvni himova qilish zonalari - ko‘l, hovuz, suv omborlari va 
daryolarning qirg'oqlarida bugManishni kamaytirish va suv havzalarini 
ifloslanishdan himoya qilish maqsadida ekilgan yashil o ‘simliklar.
E) Yong‘inga 
qarshi 
ekilgan 
yashil 
o ‘s im lik la r- yoqilg‘i 
omborlari va yong‘in nuqtai nazaridan xavfli hisoblangan obyektlari 
atrofiga ekiladi, bunday yashil zonalar yong‘in tarqalishini oldini olish 
m aqsadida tashkil qilinadi.
F) Melioratsiya maqsadlarida tashkil qilinadigan h im o v a - qir- 
g ‘oqlam i, qiyaliklarni mustahkamlash, ko‘chki hodisalarini bartaraf 
qilish, jarliklar ko'payishini qisqartirish va semam hududlami quritish 
uchun ekiladigan yashil o ‘simliklar.
G )A vtom obil va tem ir yoMlar bo'ylab ekiladigan yashil o ‘sim- 
lik lar-y oM lam i qor va qum uyumlaridan himoya qilish maqsadida 
o ‘tqaziladigan daraxt va butalar.
139

---

Ю Oabristonlarga ekilgan daraxt va butalar hududni manzarali 
bezash va obodonlashtirish uchun xizm at qiladi.
I) K o‘chatxonalar va gul yetishtirish x o ‘jaliklari - ochiq tuproqda, 
issiqxona va gulxonalarda m anzarali o'sim liklarni yetishtirish uchun 
m axsus tashkil etilgan korxonalar.
Qishloq aholi punktlarida daraxtlar va butalar o'rtasidagi minimal 
masofa! ar
D a ra x tla r o 'r ta s id a g i m in im al m aso fa la r