Qoraqalpog’iston 1917-1924-yillarda reja: Amudaryo bo’limida ijtimoiy-siyosiy vaziyat va sovet hokimiyatining qaror topishi

Amudaryo viloyatida iqtisodiy o’zgarishlar. Biroq oradan ko’p o’tmay bolshevik komissarlar o’z
va'dalarini unutdilar. 1921-yil fevralda Chimboy uchastkasida isyonning sobiq ishtirokchilaridan 24 kishi hibsga olindi. Xon Maxsum va boshqalar Sibirga surgun qilindi. Yirik yer egalari va savdogarlar — 75 kishidan 10.000 Rossiya chervon rubli miqdorida tovon puli undirib olindi.
Amudaryo bo’limida bolsheviklar amalga oshirgan to’ntarish va sovet rejimi mahalliy aholiga katta zarar va azob-uqubatlar keltirdi. Agar to’ntarishga qadar bu yerda 232700 kishi yashagan bo’lsa, 1920-yilga kelib ulardan atigi 113440 kishi qolgan edi, xolos. Chorvador aholi-ning ko’pchilik qismi ocharchilik natijasida ham nobud bo’ldi.Amudaryo bo’limida qoraqalpoqlardan tashqari O’zbeklar va qozoqlar ham yashashgan. Bo’limning janu-bi-sharqiy hududida asosan O’zbeklar istiqomat qilgan.
Ma'muriy jihatdan Amu-daryo bo’limi ko’p pog’onali boshqaruv tizimiga ega bo'l-gan: u maorif va sud ishlari bo’yicha Samarqand vilo-yatiga, harbiy xo’jalik va sovet qurilishi bo’yicha Sirdaryo viloyatiga, ayrim favqulodda holatlarda bevosi-ta Turkiston respublikasi MIK va XKSga bo’ysunar edi. Bolsheviklar hokimiyati tomonidan Amudaryo bo’limini boshqarish shu tariqa murakkablashtirilgan edi.
1920-yil oktabr oyida Turkiston MIK Amudaryo bo’limining 1917-yildagi hududi doirasida unga viloyat maqomini berdi. Sho’raxon va Chimboy uchastkalari shu nomli uyezdlarga aylantirildi. Viloyat markazi sifati-da To’rtko'1 shahri e'lon qilindi. Amudaryo viloyatining inqilobiy qo’mitasini Turkiston MIK tayinladi.
Bolsheviklar hukmronligi Amudaryo viloyatining iqtisodiyotiga salbiy ta'sir ko’rsatdi. Harbiy kommunizm davrida ekin ekiladigan umumiy maydon 1917-yildagi 57950 desyatinadan 1920-yilda 47000 desyatinaga, oli-nadigan yalpi paxta hosili 1917-yildagi 433000 puddan 1920-yilda zo’rg’a 88000 pudga yetdi. g’alla ekinlari deyarli 3 baravar kamayib, chorva mollar soni 500000 boshdan 201000 boshga tushib qoldi.
Amudaryo viloyatida yangi iqtisodiy siyosatning joriy etilishi dastlabki yillarda bir qadar ijobiy siljishlarga olib keldi. Viloyatdagi chorva mollar soni 1921-yildagi 201000 boshdan 1922-yilda 233000 boshga yetdi. Bu paytda 200 ta mayda xususiy savdo korxonalari faoliyat ko’rsatardi. Ariqlarning kengaytirilishi va uzaytirilishi, yangi dambalar qurilishi va eskilarining mustahkamla-nishi qishloq xo’jalik ekinlari ekiladigan maydonlarni ancha ko’paytirish imkonini berdi. Biroq yetishtirilgan mahsulotlarning aksariyat qismi Rossiyaga tashib ketilar-di. 1921—1924-yillarda viloyatdan jami 339521 pud baliq Markazga olib ketildi.
Amudaryo viloyatida yangi iqtisodiy siyosat va yer islohotining o’tkazilishi iqtisodiy ahamiyatdan ham ko’ra ko’proq siyosiy ahamiyatga ega bo’ldi. Yer-suv islohoti natijasida qishloq aholisining oz qismiga yer berildi, xolos. Oradan ko’p o’tmay yangi iqtisodiy siyosat tugatildi va dehqonlar qo’lidagi yerlar davlat tomonidan tortib olindi.
1917—1924-yillarda Qoraqalpog’iston hayotiga bol-sheviklar tomonidan tiqishtirilgan mustabid sovet rejimi va uning siyosati qoraqalpoq xalqining asriy orzu-umid-lariga javob bermadi.