Qoshanov A’bdikerim

 
 
Worta Aziyadag'i eneolit ha'm bronza da'wirinde birinshi gezekte suwg'arip 
yegiletug'in diyqanshiliqtin' tiykarinda awillar payda boldi. Son'in ala awillardag'i 
xaliqtin' sani da ko'beyip tig'izlana basladi. Wolardin' jerlerdi wo'zlestiriwi 
ku'sheydi. Jan'a jerlerdin' wo'zlestiriliwi menen bir qatarda ma'deniyat ju'zege 
keldi. Alg'ashqi wo'nermentshilik xojalig'inin' tu'rli tarawlari ashildi. Bronza 
da'wirinde metal wo'nermentshiligi, zergerlik rawajlandi. Gu'lalshiliq barg’an 
sayin jetilisip bardi idislardi shir aylandirip-do'n'geletip sog'ip basladi. 
Alg'ashqi ruwshiliq da'wirinde sharwashiliq ha'm diyqanshiliq xojaliqlarinin' 
rawajlaniwi menen awisiq wo’nimler toplana basladi. Usi awisiq zatlarin qon'si 
qa'wimlerge aparip zat almasiw islerin de isleytug'in boldi. Bul sawda 
qatnasiqlarinin' da'slepki tu'ri edi. Zat almasiw qatnasiqlarinin' payda boliwi wo'z 
gezeginde, qa'wimler araliq ekonomikaliq, ma'deniy ha'm etnikaliq baylanislardin' 
payda boliwina tiykar saldi. 
Tazabag’jap ma’deniyati 
Qaraqalpaqstannin' To'rtku'l rayoni aymag'indag'i ha'zirgi Tazabag'jap kanali 
…. - wotiriqshi xojaliq edi. 
Yeslep 
qalin’
Awisiq zatlarin qon'si qa'wimlerge aparip zat 
almasiw- bul sawda qatnasiqlarinin' da'slepki tu'ri
 
edi. 
Wo’ziniz
di sinan’ 

---

25 
suwlandirip turg'an jerlerde bronza da’wirindegi diyqanshiliq xojaliqlarinin' izleri 
yelege shekem saqlang'an. Wol yesteliklerdi tariyxshi alim S. P. Tolstov 
sol jerdin' ha'zirgi ati menen Tazabag'jap ma'deniyati dep atadi. Ilim bul jerlerdin' 
a'yyemgi Xorezm aymag'i bolg'anlig'in tastiyiqlap wotir. 
B. e. sh. 2 min' jilliqtin' wortalarinda A'miwda'ryanin' Aqshada'rya deltasinin' 
bir tarmag'i bolg'an Ko'ksheda'rya wo'zeginin' boylarinda xaliq jasag'an. Wolar 
Tazabag'jap ma'deniyatin do'retken. Wolardin' ma'kan-jurtlarinin’ qaldiqlari bar. 
Usi jerlerde jasag'an bronza da'wiri ja'ma'a'ti xaliqlari tiykarinan jer to'lelerde, 
ilashiqlarda jasag'an. Wolar sharwashiliq penen shug'illang'an. Sonday-aq da'rya 
yeteklerindegi woypatlaw qayir jerlerge ha'm izg'ari basim jerlerge diyqanshiliq 
yetken. 
A'yyemgi Tazabag'jap ja'ma'a't qa'wimleri yarim jer to'le tu'rinde qurilg'an 
ilashiqlarda wo'mir su'rgen. Bul turaq jaylardin' wortasha maydani 12-18 kv. m. 
bolg'an, worayliq woshaq a'tirapi shan'araq ag'zalarinin' jatatug’in worni 
yesaplang'an. Tazabag'jap ilashiqlari bir jupli’ shan'araq ushin arnalg'an. 
Wolardin' arasinda maydani 100-120 kv. m. ten' ilashiqlar da gezlesedi. Alimlar
bunday jaylar pu'tkil bir ruw xalqi ushin arnalg'an boliwi’ mu’mkin dep boljap 
wotir. 
Wol da'wirdegi adamlar kanal ha'm u'lken japlardi qaziwdi bilmegen. Sonliqtan 
wolar da'rya ha'm saylardin' boylarinda, suwalmalarg'a ha'm salmalar qazip suw 
aparg'an jerlerge biyday, arpa, tari, gu'nji, asqabaq, qawin yegip diyqanshiliq 
yetken. Diyqanshiliqtin' kem-kemnen rawajlaniwi yegis maydanlarinin' 
ko'beyiwine alip keldi. Na’tiyjede suw tasqinlari bara-bara ta'rtipke salindi.