Qoshanov A’bdikerim

Yeslep 
qalin’
Kelteminar ma'deniyati 
- 
Aqshada'rya deltasinin' tu'slik 
tarmaqlarinda, ishki Qizilqumnin' shig'isi menen 
sibaylas jerlerde tiyisli (b. e. shekemgi 4-3 min' 
jilliqlar) yestelikler.
 
 
 

---

20 
5-su'wret. Alg'ashqi qonis basiwlar. 6-su'wret. Qadalardan uslengen ilashiq 
jay. 
Wolardin' turaq jaylari ag'ash su'tinlerge bekkemlengen bolip, ha'zirgi 
sho'pker jaylarg'a uqsag'an ha'm iyt arqa yetip bastirlg'an. Bul jaylardin' maydani 
80 kvadrat metrden 120-150 kvadrat metrge shekem bolg'an. Jaylardin' u'stine 
qadalardi jayip, woni qamis, ag'ashlardin' japirag'i ha'm qabiqlari menen 
bastirg'an. Jaydin' ishinde ba'rqulla wot janip turatug'in worayliq woshaq ha'm bir 
Qatar mayda woshaqlar bolg'an. Worayliq woshaqta wotqa tabiniwshiliq 
da'stu'rleri worinlang'an. A1 mayda woshaqlarda tamaq pisirilgen. Jaydin' sirtinda 
u'y ruwzigershiligi ushin xizmet yetken uralar jaylasqan. Wonnan basqa yarim jer 
to'le tu'rindegi turaq jaylar da bolg'an. Usinday bir neshe jaylar bir awil bolg'an. 
Ha'r bir awil bir ruw bolip, wonin' xalqi 150 adamnan 200 adamg'a shekem 
jetken. Bul adamlardin' ishinen 35-65 adam xojaliq jumislari menen 

---

21 
shug'illang'an. 
7-suwret. Qaraqalpaqstan jerindegi jan’a tas dawirine tiyisli tas qurallari
ha’m bezeniw zatlari.

8-su’wret. Jan'a tas da'wirindegi gu'lal idislar. 
Kelteminar ma'deniyat dep atalg'an qonistag'i ja'ma’a’t ag’zalari xojalig'inin' 
tiykarg’i tarawlari baliq awlawshiliq, an'shiliq ha'm terimshilik bolg'an. Wolar 
jemislerdi terip alip tamaq tawip ku'n keshirgen. Wolar an'shiliqta, baliq 
awlawshiliqta tastin’ qiyaqlarinan islengen woq jaydin' wog'inin' ushliqlarinan, 
su'yekten islengen shanshqilardan paydalang'an. Adamlar mayda 
ja’nliklerdi, tasbaqalardi uslap jegen ha'm quslardin' ma’yeklerin terip alip 
tamaqqa paydalang'an. Sonday-aq wolar awqat yetiw ushin qodiren' 
wo'simliklerdin' da'nlerin jiynap alg’an. Qodiren' wo'simliklerdin' da'nlerin yele 
yebeteysiz bolsa da digirmanlarg'a tartip untaqlap un yetken. Kelteminarlilar gu'lal 
idislardi islewdi ha'm wolardi wotqa ku’ydirip pisiriw a'disin de bilgen. Gu'lal 

---

22 
idislardin' sirtina nag’islar salg'an. Wolar ha'r qiyli geometriyaliq sizilmalar 
tu’rinde ushirasadi. Ilimpazlar bul nag'islardin' qaraqalpaqlardin’ ha’zirgi
turmisindag'i nag'islarg'a uqsaslig'i bar dep da’lillemekte. Jan'a tas da'wirindegi 
adamlardin’ yekinshi topari U'stirtte jasag'an. Wolar U'stirtte suw bar jerlerge 
ma'kan basqan ha’m ' xojalig'inin' tiykarg'i tu’ri an'shiliq bolg'an. Sonliqtan da
U'stirttegi ja'ma'a'tler wo’zlerinin’ jer sharayatlarina sa'ykes ko'birek ko'shpeli 
turmis keshirgen.
Kelteminarhlardin' ma'kan-jurtinan tabilg'an haywan su'yekleri arasinda u'y 
haywanlarina tiyisli bolg'an su'yekler gezlespeydi. Demek, u'y haywanlarin asiraw 
yele ku'shli rawajlanbag'an. Toqimashiliqtin' bolg'anlig'ina da'lidiqlari ko'p. 
Kiyim-kenshekler, baliq awlaytug'in torlar toqilg'an. Wolarda baliq awlawshiliq 
ken' rawajlang'an. Baliq awlawshiliqta tordan, su'yek shanishqilardan, 
qarmaqlardan ken' paydalang'an. Kelteminar ja'ma'a'tlerinin’ ag'zalari jabayi 
shoshqa, buxara kiyigi (antilopa), jayran qusag’an an'lardi awlag'an. Sho'l jerlerde 
qulan, say g’aqlardi awlag'an. Woqjay tiykarg'i an'shiliq qurali bolg'an sonliqtan da 
bul ma'kan-jurttan tabilg'an tas qurallardin' ishinde woqjay wog'inin' ushlari 
ko'plep ushirasadi.Terimshilikte jabayi jiydeni paydalang'an. Wonin’ 
qaldiqlari ko'plep gezlesedi.
Kelteminar ruwi ja'ma'a'tinin' sotsialliq rawajlaniwinda analiq ruwdin' 
gu'llengen da'wiri bolg'anlig'in alimlar tastiyiqlap wotir. Bul da'wirde analiq ruw 
ishinde jup neke shan'arag'i da bolg'an. Wonin’ ayqin misali sipatinda 
Janbas-4 lashig'inan tabilg'an woshaqlardi aytiwg'a boladi. Wortadag'i bas 
woshaqtin' a'tirapinda 100 ge jaqin mayday woshaqlar bolg'an. Wolar jup neke 
shan'arag'ina tiyisli woshaqlar yekenligi aniqlandi. Bul ja'ma'a't ag'zalarina tiyisli 
qabirstanliq ha'zirge shekem saqlang'an. Woni arxeologlar izertlegen. Marhumlardi 
shalqasina jatqarip, baslarin arqa-shig’isqa qaratip jerlegen. Ha'r qiyli saltanat ha'm 
meresimlerde marhumlardin' kiyimlerin de wo'zlerine qosip ko'mgen. Qa'birlerden 
ko'plegen ha'r qiyli bezeniw zatlari tabilg'an. Bul wolardin' da'stu'rin ha'm 
ma'deniyatinin’ rawajlaniw da’rejesin ko'rsetedi.