Đqtisadi və Sosial Đnkişaf Mərkəzi



Yüklə 287,26 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/3
tarix23.02.2017
ölçüsü287,26 Kb.
#9305
1   2   3

Adambaşına, kq.  

Azərbaycan  

58

*

 



59 

129


*

 

131 



118

*

 



119 

121


*

 

123 



124

*

 



126 

Ermənistan  

90 

175 


167 

181 


201 

Belarus  

871 

837 


856 

901 


904 

Gürcüstan  

65 

96 


... 

... 


... 

Qazaxıstan  

114 

166 


154 

156 


150 

Qırğızıstan  

213 

222 


242 

262 


253 

Moldava  

91 

105 


105 

56 


76 

Rusiya  


201 

197 


198 

191 


203 

Tacikistan  

49 

81 


82 

94 


89 

Türkmənistan  

17 

23 


... 

... 


... 

Özbəkistan  

29 

35 


38 

44 


... 

Ukrayna  

403 

413 


416 

411 


423 

*

Yuxarı Qarabağın erməni əhalisi daxil olmaqla  



 

 

Mənbə. MDB Statistika Komitəsi, 2009 

 

 

Đ



qtisadiyyatın  sahələri  üzrə  kənd  və  meşə  təsərrüfafında  ümumi  daxili  məhsul    2008-ci  ildə 

2167.0 mln.manat təşkil edib. Bu da faiz nisbəti ilə 1995-ci ildəki 25,3 faizdən 2008-ci ildə 5,7 



Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi 

 

İqtisadi və



 Sosial Đnkişaf Mərkəzi                       

www.cesd.az

 

11

 



 

faizə qədər azalma deməkdir.  (Cədvəl 6. Cədvəl  7. )

 

 

 



Đ

qtisadiyyatın sahələri üzrə ümumi daxili məhsul 

(faktiki qiymətlərlə) 

İ

llər

  

Сə

mi  

o cümlədən  

sənaye  

kənd və 

meşə 

təsərrüfatı 

tikinti  

nəqliyyat 

və rabitə  

digər sahələr  

mln manat  



1995  

2133.8 


582 

540.2 


79.4 

370.4 


561.8 

1996  

2732.6 


706.1 

681.5 


254.4 

279.7 


810.9 

1997  

3158.3 


799.8 

632 


368.5 

331.6 


1026.4 

1998  

3440.6 


756.8 

618.3 


445.9 

412.7 


1206.9 

1999  

3775.1  1065.5 

687.9 

410.7 


404.5 

1206.5 


2000  

4718.1 


1699 

751 


308 

567.1 


1393 

2001  

5315.6  1999.6 

780.3 

310.7 


538.9 

1686.1 


2002  

6062.5  2270.1 

834.8 

528 


597.1 

1832.5 


2003  

7146.5  2666.9 

876 

802 


713.8 

2087.8 


2004  

8530.2  3268.6 

923.5 

1062.1 


812.4 

2463.6 


2005  

12522.5  6190.1 

1072 

1171.6 


932.1 

3156.7 


2006  

18746.2  10731.7  1263.2  1445.5  1242.9 

4062.9 

2007  

26815.1  16252.4  1486.8 

1898 

1525.5 


5652.4 

2008

*

  

38005.7  21818.9  2167.0  2881.9  2651.4 

8486.5 

Faiz  

1995  

100 


27.2 

25.3 


3.7 

17.4 


26.4 

1996  

100 


25.8 

24.9 


9.3 

10.2 


29.8 

1997  

100 


25.3 

20 


11.7 

10.5 


32.5 

1998  

100 


21.9 

18 


13 

12 


35.1 

1999  

100 


28.2 

18.2 


10.9 

10.7 


32 

2000  

100 


36.1 

15.9 


6.5 

12 


29.5 

2001  

100 


37.6 

14.7 


5.8 

10.1 


31.8 

2002  

100 


37.4 

13.8 


8.7 

9.8 


30.3 

Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi 

 

İqtisadi və



 Sosial Đnkişaf Mərkəzi                       

www.cesd.az

 

12

 



 

2003  

100 


37.2 

12.3 


11.2 

10 


29.3 

2004  

100 


38.3 

10.8 


12.5 

9.5 


28.9 

2005  

100 


49.4 

8.6 


9.4 

7.4 


25.2 

2006  

100 


57.3 

6.7 


7.7 

6.6 


21.7 

2007  

100 


60.6 

5.5 


7.1 

5.7 


21.1 

2008

*

  

100 


57.4 

5.7 


7.6 

7.0 


22.3 

*

 ilkin məlumat  



Mənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2009 

 

Digər tədəfdən ümumi daxili məhsulun artdığı şəraitdə kənd  təsərrüfatında ümumi daxili məhsul 

1995-ci ildə 25 faiz, 1996-cı ildə 24.9 faiz, 1997-ci ildə 20 faiz, 1998-ci ildə 18 faiz, 2000 ci ildə 

15 faiz, 2001-ci ildə 14.7 faiz, 2002-ci ildə 13.8 faiz, 2003-cü ildə 12.3,  2004-cü ildə 10 faiz, 

2005-ci  ildə  8,6  faiz,  2006-cı  ildə  6,7  faiz,  2007-ci  ildə  5,5  faiz,  2008-ci  ildə  5,7  faiz    olub. 

Rəqəmlərdən  göründüyü  kimi,  kənd  təsərrüfatında  ümumi  daxili  məhsul  2000-ci  ildən  sürətlə 

azalmağa doğru istiqamət götürüb. 2007-ci ildə ən aşağı səviyyəyə düşüb. 2008-ci ildə 2007-ci 

illə müqayisədə cüzi də olsa artıma doğru dəyişiklik baş verib. (Diaqram . 5. 6) 



 

  

Mənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2009 

Sovetlər Đttifaqı dağıldıqdan sonra Azərbaycanın kənd təsərrüfatında geriləmə baş verdi. Sonrakı 

illərdə isə getdikcə irəliləmə nəzərə çarpmağa başladı. Belə ki, 1995-ci ildə kənd təsərrüfatının 

ümumi məhsulu 713.4 milyon manat idisə, bu rəqəm 13 il sonra 2008-ci ildə 3308 milyon manat 

olmuşdu.  illər  üzrə  baxsaq  görərik  bu  artımlar  cox  azlıq  təşkil  edir,  yəni  hər  ilə  düşən  artımın 



Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi 

 

İqtisadi və



 Sosial Đnkişaf Mərkəzi                       

www.cesd.az

 

13

 



 

qiyməti  o  qədər  də  çox deyil.  Kənd  təsərrüfatının  ümumi  məhsulu faktiki  mövcud  qiymətlərlə 

bütün  təsərrüfat  kateqoriyaları  üzrə  1995-ci  ildə  713,4  milyon  manat  idisə,  1996  –cı  ildə    bu 

rəqəm 903,7  mln manat, 1997-ci ildə 824,5 mln manat, 1998-ci ildə 884,3 mln manat, 1999-cu 

ildə 946,2 mln manat, 2000-ci ildə 1060,7 mln manat olub. Bu istiqamətdə ən aşağı rəqəm 2007-

ci  ildə  qeydə  alınıb-  2765  mln  manat.  2008-ci  ildə  kənd  təsərrüfatının  ümumi  məhsulu 

2007-ci ildəki 2765 mln manat səviyyəsindən 3 308,4 milyon manata çatıb. (Cədvəl 8 )  

 

Kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 

(faktiki mövcud qiymətlərlə, mln.manat)  

Đ

llər  

Сə

mi  

o cümlədən  

bitkiçilik 

məhsulları 

heyvandarlıq 

məhsulları  

Bütün təsərrüfat kateqoriyaları  



1995  

713.4 


418.1 

295.3 


1996  

903.7 


529.7 

374 


1997  

824.5 


486.5 

338 


1998  

884.3 


538.6 

345.7 


1999  

946.2 


541.7 

404.5 


2000  

1060.7 


617.7 

443 


2001  

1179.9 


718.6 

461.3 


2002  

1270.5 


774.1 

496.4 


2003  

1366.5 


807 

559.5 


2004  

1476.6 


874.8 

601.8 


2005  

1732.1 


988.2 

743.9 


2006  

1969.7 


1124.3 

845.4 


2007  

2765 


1726.4 

1038.6 


2008  

3308.4 


2085.0 

1223.4 


 

Mənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2009 

Diaqram: illər üzrə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu (1995-2008) 



Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi 

 

İqtisadi və



 Sosial Đnkişaf Mərkəzi                       

www.cesd.az

 

14

 



 

500


1000

1500


2000

2500


3000

3500


Kənd Təsərrüfatının ümumi məhsulu

  

 



Mənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2009 

 

Rəsmi  rəqəmlər  göstərir  ki,  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  istehsalı  ilə  bağlı  çəkilən  xərclərin 



strukturunda  əməkhaqqı  ödənişi  20  il  əvvəllə  müqayisədə  2008-ci  ildə  ümumi  xərclərin  61 

faizindən 30 faizinədək  azalıb. Bununla paralel sığorta ödəmələri də azalıb. Material xərclər isə 

1998-ci  ildən  2005-ci  ilə  qədər  artan  xətt  üzrə  istiqamət  alıb.  2006-ci  ildən  başlayaraq  azalıb.  

2008-ci  ildə  1996-cı  ildəki  səviyyəsinə  -  49.3

 

faizə  düşüb.      Bitkiçilik  məhsullarına  çəkilən 



material  xərclər,  əsas  vəsaitlərin  amortizasiyası  azaldığı  halda  heyvandarlıqda  marerial  xərclər 

artsa da əsas vəsaitlərin amortizasiyası azalıb. (Cədvəl 9)   

         Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına çəkilən xərclərın strukturu  

                                                           (faizlə) 



İ

llər  

Xərclər-

cəmi  

Ondan 

ə

mək 

haqqı 

ödənişi 

material 

xərcləri 

ə

sas 

vəsaitlərin 

а

mortizasiyası 

sığorta 

ödəmələri. 

sair 

Kənd təsərrüfatı  

1990  


100 

61.5 


24.2 

5.9 


3.6 

4.8 


1995  

100 


33.7 

47.8 


1.6 

3.3 


13.6 

1996  


100 

30.0 


49.9 

4.9 


1.5 

13.7 


1997  

100 


29.5 

47.4 


8.4 

0.9 


13.8 

1998  


100 

17.0 


53.8 

8.6 


2.5 

18.1 


1999  

100 


20.9 

55.8 


8.2 

0.3 


14.8 

2000  


100 

19.3 


56.7 

7.1 


0.3 

16.6 


2001  

100 


25.1 

59.0 


8.4 

0.1 


7.4 

Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi 

 

İqtisadi və



 Sosial Đnkişaf Mərkəzi                       

www.cesd.az

 

15

 



 

2002  


100 

26.9 


56.7 

11.8 


0.1 

4.5 


2003  

100 


24.9 

56.0 


11.2 

0.3 


7.6 

2004  


100 

27.7 


55.8 

10.5 


0.1 

5.9 


2005  

100 


29.5 

59.1 


9.3 

0.3 


1.8 

2006  


100 

27.4 


53.7 

8.9 


0.3 

9.7 


2007  

100 


31.7 

51.1 


4.9 

0.3 


12.0 

2008  


100 

30.2 


49.3 

4.1 


0.2 

16.2 


Bitkiçilik.  

1990  


100 

71.2 


15.0 

5.6 


4.6 

3.6 


1995  

100 


38.7 

41.9 


1.6 

4.1 


13.7 

1996  


100 

34.9 


44.9 

4.8 


1.8 

13.6 


1997  

100 


33.0 

46.2 


8.3 

1.0 


11.5 

1998  


100 

18.2 


49.3 

8.3 


3.0 

21.2 


1999  

100 


21.1 

58.5 


8.5 

0.2 


11.7 

2000  


100 

19.8 


64.9 

7.8 


0.3 

7.2 


2001  

100 


25.3 

58.7 


8.8 

0.1 


7.1 

2002  


100 

27.6 


54.6 

13.5 


0.2 

4.1 


2003  

100 


22.8 

55.8 


13.4 

0.1 


7.9 

2004  


100 

25.8 


57.2 

11.8 


0.1 

5.1 


2005  

100 


27.7 

61.4 


10.5 

0.3 


0.1 

2006  


100 

25.4 


57.3 

9.6 


0.3 

7.4 


2007  

100 


29.3 

57.1 


5.6 

0.1 


7.9 

2008  


100 

29.0 


48.9 

4.7 


0.1 

17.3 


Heyvandarlıq  

1990  


100 

40.2 


46.8 

6.5 


1.2 

5.3 


1995  

100 


16.4 

72.7 


1.7 

0.6 


8.6 

1996  


100 

13.7 


71.6 

5.7 


0.3 

8.7 


1997  

100 


14.5 

64.9 


11.2 

0.4 


9.0 

1998  


100 

14.9 


62.2 

9.1 


1.5 

12.3 


1999  

100 


23.5 

56.4 


8.3 

0.4 


11.4 

2000  


100 

23.2 


54.1 

7.2 


0.6 

14.9 


2001  

100 


26.4 

64.7 


8.3 

0.6 



2002  

100 


26.3 

64.4 


9.0 

0.3 



2003  

100 


31.9 

60.0 


4.9 

0.9 


2.3 

2004  


100 

35.4 


57.4 

7.0 


0.2 


2005  

100 


34.5 

53.2 


5.7 

0.4 


6.2 

2006  


100 

34.1 


48.3 

8.6 


0.2 

8.8 


2007  

100 


39.5 

53.6 


4.3 

0.9 


1.7 

2008  


100 

38.4 


55.8 

4.3 


0.5 

1.0 


 

Mənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2009 

Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi 

 

İqtisadi və



 Sosial Đnkişaf Mərkəzi                       

www.cesd.az

 

16

 



 

 

Rəsmi  açıqlamalara  əsasən  kənd  təsərrüfatının  ÜDM-də  payı  artmaqdadır.  2009-cu  ildə 



Azərbaycanın ÜDM-nin 6,7 faizi kənd təsərrüfatının payına düşüb.2009-cu ildə 2988,3 min ton 

taxıl, 1177,9 min ton tərəvəz, 983 min ton kartof, 721 min ton meyvə, 411 min ton tarla bitkiləri 

istehsal  edilib.  1995-ci  ilə  nisbətdə  ölkədə  taxıl  istehsalı  3,2  dəfə,  tərəvəz  istehsalı  2,8  dəfə, 

meyvə  istehsalı  2,2  dəfə,  kartof  istehsalı  6,3  faiz  artıb.  2009-cu  ildə  Azərbaycanda  2320,6 

milyon manat dəyərində kənd təsərrüfatı məhsulu istehsal olunub.Đstehsal olunmuş məhsulların 

faktiki  qiymətlə  dəyəri  3433,4  milyon  manat  təşkil  edir  ki,  bu  da  2008-ci  ilə  nisbətən  3,5  faiz 

çoxdur.  Müsbət  nəticələrlə  yanaşı  bu  gün  aqrar  sahədə  bir  sıra  həlli  vacib  olan  problemlər 

mövcuddur,  o  cümlədən:  bitkiçilik  sahəsində  -  məhsuldarlıq  səviyyəsinin  artırılması;  becərmə 

texnologiyaların  və  aqrotexniki  qaydaların  lazımi  səviyyəyə  çatdırılması; çoxillik əkmələr  olan 

bağların  bərpa  olunması;  dağlıq  və  dağətəyi  torpaqların  becərməyə  cəlb  edilməsi;  məhsul 

istehsalı  və  emalı  sahələri  arasında  əlaqələrin  lazımı  səviyyədə  qurulması;  sahəyə  investisiya 

qoyuluşu,  fermer  təsərrüfatlarının  yüksək  keyfiyyətli  toxumlarla  təmin  olunması;  aqrokimyəvi 

tədbirlər,  müvafiq  texnika  və  mexanikləşdirilmiş  anbarlarla  təchizat  məsələlərin  həll  edilməsi; 

heyvandarlıq  sahəsində  -  süni  mayalandırma  məntəqələrinin  fəaliyyətlərinin  zəif  olması; 

avadanlıq,  toxum,  maye  azot,  xüsusi  nəqliyyat  vasitələri  ilə  təminatın  aşağı  olması;  yem 

bazasının yaxşılaşdırılması üçün əsaslı tədbirlərin görülməsi; quşçuluğun inkişafı məqsədilə özəl 

təsərrüfatların  və  quşçuluq  fabriklərinin  fəaliyyətlərinin  yaxşılaşdırılmasına  dair  kompleks 

tədbirlərin ləng həyata keçirilməsi; heyvandarlıq məhsullarının istehsalı, emalı. tədarükü, idxalı 

üzərində  ciddi  baytarlıq  nəzarətinin  təmin  olunması;  heyvanların  cins  tərkibinin 

yaxşılaşdırılması; meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində -. istismar olunan magistral kanalların, 

kollektorların, su anbarlarının, hidroqovşaqların tələb olunan texniki səviyyədə saxlanılması.  

 

Subsidiyalar və prosesin icrasında müşahidə edilən problemlər 



 

 

Beynəlxalq təcrübədə aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi məqsədilə kənd təsərrüfatı məhsullarının 



istehsalı ilə məşğul olan fiziki və ya hüquqi şəxslərə dövlət tərəfindən müəyyən güzəştlər verilir. 

Bu güzəştlərə, təbii fəlakət nəticəsində zərər cəkmiş (kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə 

məşğul  olan)  şəxslərə  dəymiş  zərərin  əvəzinin  dövlət  tərəfindən  ödənilməsi,  onların  banklara 

olan  borclarının  ödənilməsi  və  ya  ödəmə  vaxtının  müəyyən  müddətə  uzadılması,  bütün  növ 

vergilərdən azad olunması və s. daxil edilir.. Azərbaycanda prezidentin 2007-ci ildə imzaladığı 


Kənd Təsərrüfatı Đnkişafının Qiymətləndirilməsi və Təkliflər Üzrə Konsepsiya Layihəsi 

 

İqtisadi və



 Sosial Đnkişaf Mərkəzi                       

www.cesd.az

 

17

 



 

sərəncama  uyğun  olaraq  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalçılarına  ildə  bir  dəfə  subsidiyalar 

verilir. Bunun üçün hər il dövlət büdcəsindən 80 milyon manat vəsait ayrılır. Hazırda fermerlər 

becərdikləri  hər  hektara  görə  40  manat  pul  alırlar.  Bununla  bərabər,  əkin  üçün  lazım  olan 

gübrələri  50  faiz  güzəştlə  əldə  edirlər.  2008-ci  ildən  etibarən  isə  hökumət  əlavə  olaraq  buğda 

ə

kən fermerlərə daha 40 manat, yəni ümumilikdə 80 manat subsidiya verməyə başlayıb. 



Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin məlumatına görə 2007-ci ildə 1 milyon 54 min hektar, 2008-ci ildə 

1 milyon 344 min hektar sahəyə görə fermerlərə subsidiyalar verilib. Ötən il  isə 1 milyon 493 

min hektar sahədə əkin aparacaq fermerlər subsidiyalardan yararlanmaq hüququ əldə edib. Bu, 

həm də subsidiyalaşdırılmış əkin sahələrinin əvvəlki illə müqayisədə 150 min hektar çox olması 

deməkdir. Ümumiyyətlə, 2009-cu ildə bütövlükdə 59 rayonda 1 milyon 493 min hektar sahəyə 

görə  59  milyon  manat  həcmində  subsidiyanın  verilməsi  nəzərdə  tutulub.  Ötən  il    dövlət 

büdcəsindən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarına ayrılmış subsidiyaların həcmi 70 mln. 

978 min 144,8 manat təşkil edib. Bu məbləğdən 59 mln. 838 min 978,8 manatı yanacaq-sürtkü 

materiallarının  alınması,  6  mln.  535,566  min  manatı  mineral  gübrələrin  güzəştli  şərtlərlə 

alınması,  daha  4  mln.  603,6  min  manatı  toxumların  alınması  üçün  subsidiyalar  olub.  Qalan 

məbləğ  digər  subsidiyaların  payına  düşüb.  Ümumilikdə,  2007-2009-cu  illərdə  kənd  təsərrüfatı 

istehsalçılarına ayrılan subsidiyaların ümumi həcmi 221,2 mln. manat təşkil edib. Bundan 205,5 

mln.  manat  yanacaq-sürtkü  materiallarının  alınması,  buğda  əkini  və  toxum  yetişdirilməsi  üçün 

subsidiyaların,  daha  15,7  mln.  manat  mineral  gübrələrin  güzəştli  şərtlərlə  satışı  üçün  və  digər 

subsidiyaların payına düşüb. 2010‐cu  ildə  isə proqnozlaşdırılan  subsidiya  ödənişləri  2009‐cu  

ilin proqnozuna nisbətən 18,2% azdır, faktiki icra göstərici ilə isə təxminən eynidir.   

Qeyd  edək  ki,  subsidiyalar  yalnız  dənli  və  paxlalı  əkin  sahələrinə  görə  verilir.  Vəsait  plastik 

kartlar vasitəsilə ödənilir. Subsidiyaların ayrılması barədə qərar 2007-ci ildə enerji daşıyıcılarının 

bahalaşmasının fermerlərə vurduğu ziyanı kompensasiya etmək məqsədilə verilib. Yanacaq  və 

sürtkü yağlarına görə subsidiyaların məbləği hər hektara görə verilən 40 manat pulun tərkibinə 

daxildir.   

Hazırda  ayrılan  subsidiyalar  strateji  məhsullar  olan  taxıl  və  pambığın  becərilməsini 

stimullaşdırmaq  üçün  yetərli  deyil.  Mərkəzin  təhlillərinə  görə,  daha  çox  taxıl  və  pambıq 

yığımına nail olmaq üçün subsidiya xərclərini müvafiq olaraq 1,5-2 dəfə artırmaq lazımdır. Yəni 

taxıl əkini üçün 120 manat, pambıq becərilməsi üçün isə 80 manat subsidiya verilsə, bu, onların 

yanacaq  xərclərinin  tam  ödənilməsinə  imkan  yaradacaq.  ĐSĐM  bu  məbləği  hesablayan  zaman 

praktiki modellərdən istifadə edib. Hesablamalara görə, taxıl əkən fermerlərə yanacaq xərci üçün 

ə

lavə  32  manat  verilsə,  bu  istiqamətdə  olan  xərclər  tam  ödənilər.  Sadəcə,  yuvarlaq  olaraq  40 



manat  əlavə  edilməsini  təklif  edirik.  Burada  əsas  məqsəd  ondan  ibarətdir  ki,  taxıl  əkini  ilə 


Yüklə 287,26 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin