Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

BƏġƏR ELMĠ VƏ ZƏKASI BÜTÜN 
HÖKMLƏRĠN FƏLSƏFƏSĠNĠ DƏRK 
EDĠRMĠ? 
ġiә sxolastikasında qәbul edilmiĢ prinsiplәrә görә Ġslam 
һökmlәrinin  arxasında  müәyyәn  mәslәһәtlәr  durur.  Yәni 
Allaһ-taala spirtli içkilәrdәn törәyәcәk fәsadları nәzәrә alıb 
onu һaram, oruc tutmağın faydalarını nәzәrә alıb onu vacib 
etmiĢdir
1
. 
ġәriәtdә bir neçә növ һökm mövcuddur: 
Birinci:  Sәbәblәri,  fәlsәfәsi  bәlli  olan  һökmlәr.  Belә 
һökmlәrin  hikmәtini  bәzәn  Allaһ  özü  açıqlamıĢ  (spirtli 
içkilәrin  һaram  edilmә  sәbәblәri  kimi),  bәzәn  ağıl  qәti 
                                                 
1
 Әllamә Hilli, ―ġәrһi-Tәcrid‖, sәһ. 302;  Müzәffәr, ―Üsuli-fiqһ‖, c. 1, 
sәһ. 216. 

---

24 
 
olaraq  onun  sәbәbini  dәrk  etmiĢdir  (әdalәtin,  nizam-
intizamın müsbәt olması kimi). 
Ġkinci:  Sәbәblәri,  fәlsәfәsi  bәlli  olmayan  һökmlәr.  Bu 
növ һökmlәrin nә üçün  әmr vә  ya  yasaq olunduğunu tam 
bilmәsәk  dә  mәsumlar  (ә)  tәrәfindәn  bizә  gәlib  çatan 
rәvayәtlәrdә bu sәbәblәrә iĢarәlәr vurulmuĢ (qan yemәyin 
һaramlığının  sәbәbi  kimi)  vә  ya  yeni  tәcrübi  elmlәr  onun 
sirlәrini kәĢf etmiĢlәr (leĢ yemәyin һaram olması kimi). 
Üçüncü:  Bu  qismә  aid  olan  һökmlәrin  sәbәbi,  hikmәti 
bәlli deyil. Ayә vә rәvayәtlәrdә onların sәbәblәrinә iĢarәlәr 
yoxdur.  Tәcrübi  elmlәr  onların  sirlәrini  kәĢf  edә 
bilmәmiĢdir.  BaĢqa  sözlә  desәk,  onların  kәĢfi  bәĢәr 
zәkasının qüdrәti xaricindәdir. Bu növ һökmlәr vәhy  yolu 
ilә  gәldiyindәn  müәyyәn  mәslәһәtә  dayandığını  bilir  vә 
qәbul edirik. Bunlar ―tәәbbüdi һökmlәr‖ adlanır (gündәlik 
namaz  rәkәtlәrinin  sayını  buna  misal  göstәrmәk  olar). 
Әsrlәr  öncә  ―tәәbbüdi  һökmlәr‖  çox  olmuĢdur  (donuz 
әtinin,  spirtli  içkilәrin  һaram  olması  vә  s.).  Lakin  zaman 
keçdikcә,  bәĢәr  elmlәri  inkiĢaf  etdikcә  bu  cür  һökmlәrin 
sayı azalır. 
Qeyd:  Birinci  vә  ikinci  qismә  aid  olan  һökmlәr  elmin 
dә  qәbul  etdiyi  һökmlәrdir.  Üçüncü  qismә  aid  olanlar  isә 
bәĢәrin bugünkü elminin fövqündәdir. Lakin Ġslamda elmә 
zidd  һökm  yoxdur.  Yәni  bәĢәrin  һazırkı  zәkası,  elmi 
sözügedәn  һökmlәrin  hikmәtini  dәrk  etmәk  iqtidarında 
deyil.  Buna  görә  dә  biz  iddia  edir  vә  bu  kitabda  sübuta 
yetirәcәyik  ki,  Quran  ayәlәri,  Ġslam  һökmlәri  tәcrübi 
elmlәrin nailiyyәtlәri ilә tam uyğundur. Heç bir ayә vә ya 
һökm zәka vә elmin tәsdiq etdiyi kәĢflәrlә ziddiyyәt tәĢkil 
etmir 
 
 

---

25