Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

partlayıĢ  nәticәsindә  qaz-toz  Ģәklinә 
düĢәcәklәr‖
1
. 
 
b) Professor A. Maseviç
 
yazır: 
―Bir  gün  GünәĢin  hidrogen  ehtiyatı  nüvә  reaksiyaları 
nәticәsindә bitәcәk‖
2
.
 
c) Elm adamlarından biri yazır: 
―Termodinamik  prinsiplәrә  görә  bütün  cisimlәr 
getdikcә  hәrarәtini  itirir.  Elә  bir  gün  gәlәcәk  ki,  bütün 
cisimlәrin  hәrarәti  bәrabәr  sәviyyәyә  enәcәk  vә  bu,  bütün 
varlıqların, göy cisimlәrinin mәhvinә gәtirib çıxaracaq‖
3
. 
 
5.  Bәzi  yazıçılar  Ayın  parçalanması  (Qәmәr,  1) 
haqqında yazır: 
―Son dövrlәrdә astronomlar belә bir nәticәyә gәlmiĢlәr 
ki,  bir  gün  Ay  iki  vә  ya  daha  çox  hissәyә  bölünәcәk. 
Bunlar  da  öz  növbәsindә  partlayaraq  min  dәfәlәrlә 
bölünәcәklәr. 
Avropa  astronomu
 
Jeames  göstәrir  ki,  gәlәcәkdә  Ay 
Yerә  son  dәrәcә  yaxınlaĢacaq.  Bu  zaman  Yer  çökmәk 
tәhlükәsi ilә üzlәĢәcәk‖
4
. 
 
                                                 
1
 ―GünәĢin sonu‖, sәh. 163. 
2
 ―Quranın heyrәtlәndirici mәsәlәlәri‖, sәh. 134. 
3
  Mәhdi  Bazәrqan,  ―Sonsuz  yol‖,  sәh.  490;  ―Tәkamülün  yolu‖,  sәh. 
183. 
4
 ―Dünyanın keçmiĢi vә gәlәcәyi‖, sәh. 183. 

---

116 
 
6.  Әbd  әr-Rәzzaq  Nofel  dә  dünyanın  sonu,  GünәĢ  vә 
Ayın  taleyi  haqqında  bir  neçә  nәzәriyyәnin  mövcud 
olduğunu göstәrir. 
7.  Әhmәd  Mәhәmmәd  Süleyman  mәlum  ayәlәr 
haqqında  bir  neçә  ehtimalı  qeyd  etdikdәn  sonra  Duxan 
surәsinin 10-cu ayәsindә sözügedәn ―ىبخد‖ [duxan] sözünü 
alov kimi tәrcümә edir vә dünyanın sonu ilә әlaqәlәndirir. 
Sonra GünәĢin partlaması vә sönükmәsi ehtimallarını qeyd 
edәrәk bildirir ki,  Yer  ya GünәĢin  istisindәn törәnәn alov, 
ya da onun sönükmәsindәn qaynaqlanan Ģaxta  nәticәsindә 
mәhv olacaq
1
. 
8.  Bәzi  alimlәr  Duxan  surәsinin  10-cu  ayәsini  ilahi 
möcüzә
 
hesab  edir  vә  bildirirlәr  ki,  dünya  Qiyamәtdә 
―ىبخد‖ [duxan] (tüstü) olacaq vә bu elmi bir hәqiqәtdir
2
.  
 
YEKUN 
Qeyd  olunan  fikirlәrin  dünyanın  sonu  ilә  uyğun
 
olduğuna  baxmayaraq,  bir  neçә  mәqama  diqqәt  yetirmәk 
lazımdır. 
1.  Ayın  parçalanması  haqqında  (Qәmәr,  1)  qeyd 
olunanlar iki cәhәtdәn tәnqid oluna bilәr. 
Birincisi, qeyd olunan elmi mәsәlәlәr qәti olaraq sübuta 
yetirilmәmiĢdir.  Ayın  parçalanacağının  elmi  sәbәblәri 
qeyd  olunmayıb,  sadәcә  onun  Yerә  yaxınlaĢması  önә 
çәkilmiĢdir.  Bu  versiya  doğru  olsa  belә  Ayın  Yerә  cәzb 
olunması  nәticәsindә  baĢ  verir.  Bir  halda  ki,  Quran 
Qiyamәt  öncәsi  GünәĢ  vә  Ayın  bir  yerә  toplaĢmasından 
söhbәt açır (Qiyamәt, 9). 
                                                 
1
  ―Quran vә elm‖, sәh. 68-71 
2
  Mәhәmmәd  Sami  Mәhәmmәd  Әli,  ―Quranda  elmi  ecazkarlıq‖,  sәh. 
35. 

---

117 
 
Ġkincisi,  tәfsirçilәr  Ayın  parçalanması  haqqında  iki 
ehtimalı qeyd edirlәr: 
a)  Ayәdәn  mәqsәd  Peyğәmbәr  (s)  dönәmindә  baĢ 
vermiĢ  mәĢhur  ―ġәqq  әl-qәmәr‖  (Ayın  bölünmәsi) 
möcüzәsidir.  Hansı  ki,  bu  möcüzә  özü  Qiyamәtin 
yaxınlaĢmasını göstәrәn niĢanәlәrdәndir. Necә ki, sonuncu 
Peyğәmbәrin (s) gәliĢi  özü dә Qiyamәtin  yaxınlaĢmasının 
әlamәtlәrindәndir. 
b) 
Ayәdәn 
mәqsәd 
Ayın 
Qiyamәt 
zamanı 
parçalanmasıdır. 
2.  ―Duxan‖  surәsinin  10-cu  ayәsi  haqqında  tәfsir 
kitablarında üç ehtimal irәli sürülmüĢdür. 
Birinci ehtimal: Ayәdә mәqsәd odlu tüstüdür. Hansı ki, 
Qiyamәtin әzablarından biridir. 
Ġkinci  ehtimal:  Ayәdә  mәqsәd  tüstü  sözünün  mәcazi 
mәnasıdır.  Yәni  mәqsәd  Peyğәmbәr  (s)  dönәmindә 
kafirlәri әhatә edәn quraqlıqdır. 
Üçüncü  ehtimal:  Mәqsәd  Qiyamәt  öncәsi  hәr  yeri 
bürüyәcәk tüstüdür. 
Tәfsirçilәrә görә ilk iki ehtimal zәifdir. Üçüncü ehtimal 
isә  daha  mәqsәdәuyğundur.  Bunu  tәsdiq  edәn  çoxsaylı 
rәvayәtlәr dә mövcuddur
1
.  
Hәr halda Әhmәd Mәhәmmәd Süleymanın irәli sürdüyü 
fikir (tüstüdәn mәqsәdin alov olması fikri) leksik vә hәdis 
baxımdan tәsdiq olunmur.  
3.  Quranda  GünәĢ  vә  ulduzların  sönükmәsi,  onların 
düzümünün dağılması haqqında ümumi iĢarәlәr olsa da bu 
haqda qәti elmi nәzәriyyә mövcud olmadığı üçün bu vә ya 
digәr versiyanı Qurana aid etmәk yanlıĢdır. 
                                                 
1
 ―Pәyami-Quran‖, c. 6, sәh. 25-27; ―Tәfsir әl-kәbir‖, c. 27, sәh. 242; 
―Ruh  әl-mәani‖,  c.  25,  sәh.  107;  ―Bihar  әl-әnvar‖,  c.  52,  sәh.  209; 
―Dürr әl-mәnsur‖, c. 6, sәh. 29. 

---

118 
 
4.  ―دشجف‖  [fuccirət]  vә  ―دشجس‖  [succirət]  ifadәlәrinin 
suyun  tәrkibindәki  atomların  partlaması  ilә  bağlı  olması 
haqqında  heç  bir  tutarlı  dәlil  yoxdur.  Oksigenin 
hidrogendәn  ayrılmasını  da  yalnız  bir  ehtimal  olaraq  önә 
çәkmәk  olar.  Digәr  açıqlamalar  da  ―دشجف‖  [fuccirət]  vә 
―دشجس‖ [succirət] ifadәlәrinә yaddır. 
5. Quranın  GünәĢin,  ulduzlar vә digәr planetlәrin sonu 
haqqında  iĢarәlәri  mövcud  elmi  nәzrәiyyәlәrә  müәyyәn 
qәdәr uyğundur. Bu bir növ elmi sirlәrin üstünün açılması 
hesab  olunur.  Lakin  bir  gün  bu  qәti  olaraq  öz  elmi 
sübutunu  taparsa  o  zaman  Quranın  elmi  möcüzәsi  hesab 
oluna bilәr. 

---

119