Qurbonov Shamsiddin

1-ta’rif. Agar ko’p noma’lumli ko’phaddagi ixtiyoriy ikkita noma’lumning o’rinlarini almashtirganda ko’phad o’zgarmasa, u holda bunday ko’phad simmetrik ko’phad deyiladi.
1-misol. ko’phad simmmetrik ko’phaddir, chunki bu ko’phaddagi noma’lumlarning hamma 6 ta o’rnini almashtirib chiqsak ko’phad o’zgarmaydi. Misol uchun va noma’lumlarni bir-biri bilan almashtirsak, ko’phad hosil bo’ladi, bu wsa o’sha ko’phadning o’zginasidir.
n ta noma’lumli simmetrik ko’hadlarning algebraik yig’indisi va ko’paytmasi n ta noma’lumli simmetrik ko’phadlar bo’ladi. Haqiqatan, noma’lumlarning istalgan o’rin almashtirishida har qaysi simmetrik ko’phad o’zgarmasa, ravshanki, algebraik yig’indisi va ko’paytmasi ham o’zgarmaydi. Masalan, va simmetrik ko’phadlarning quyidagi algebraik yig’indisi va ko’paytmasi yan simmetrik ko’phaddir:


2-ta’rif. noma’lumlardan tuzilgan
(1)
simmetrik ko’phadlar asosiy (elementar) simmetrik ko’phadlar deb ataladi.
Yuqoridagi misolni ko’rinishda yozib, , ekanini e’tiborga olsak, u holda tenglik hosil bo’ladi. Shunday qilib, berilgan simmetrik ko’phad asosiy simmetrik ko’phadlar orqali ifodalanadi.
Yana

simmetrik ko’phadni

ko’rinishda olib
, ,
ekanini hisobga olsak, u holda

tenglikni hosil qilamiz. Demak bu holda ham simmetrik ko’phad asosiy simmetrik ko’phadlar orqali ifodalanadi.

3. Simmetrik ko'phadlar haqidagi asosiy teorema.

1-teorema. maydon ustidagi asosiy simmetrik ko’phadlarning
(2)
ko’phadi faqat bo’lgandagina nolga teng bo’la oladi, bu yerda manfiymas butun sonlardir.
Isboti. (2) ko’phadning har bir
(3)
hadi, ma’lumki, noma’lumlarning biror ko’phadidan iborat, chunki (3) ga

qiymatlarni qo’yib, ko’rsatilgan amallarni bajarsak, xuddi aytilgan ko’phad kelib chiqadi.
Bu (3) ko’phadning eng yuqori hadini topamiz, ning eng yuqori hadlari mos ravishda,
, , …,
bo’lgani uchun (3) ko’paytmaning eng yuqori hadi
(4)
bo’ladi. Xuddi shu yo’l bilan (3) yig’indidagi har bir qo’shiluvchining eng yuqpri hadoni aniqlab chiqamiz. Bu yuqori hadlar orasida bir-biriga o’xshash hadlar yo’q. Haqiqatan, agar (4) biror boshqa yuqori hadni bir-biriga o’xshash desak,
,
,
…………………………………………

tengliklardan ni topamiz. Bu esa (3) ko’phadning
va
hadlari o’xshash ekanini ko’rsatadi. Ammo, bizga ma’lumki, ko’phadning o’xshash hadlari yo’q deb faraz qila olamiz.
Endi aytilgan yuqori hadlar orasida eng yuqorisi, masalan,
(5)
bo’lsin. bu vaqtda, ravshanki, (2) ni ning ko’phadi deb qarasak, (5) had uning eng yuqori ko’phadi bo’ladi. Shu sababli (2) ni
(6)
ko’rinishida yozish mumkin. Bunda Q – qolgan hamma hadlarning yig’indisi. holda, (6) yig’indi va, demak, (2) ham nolga teng bo’la olmaydi. bo’lgan holda, (2) ko’phad
ko’rinishni oladi. Yuqoridagi mulohazani takrorlab, holda bu ko’phadning nolga teng bo’la olmasligini isbotlaymiz va h.k.
Bu teorema asosan, ikki va ko’phaddan har birining hadlari ikkinchisining hadlariga aynan teng bo’lgan holdagina bu ko’phadlar bir-biriga teng degan natijaga kelamiz.
Haqiqatan, bir ko’phadda had mavjud bo’lib, ikkinchisida bo’lmasa, ikkinchi ko’phadga hadni qo’shish mumkinligini nazarda tutib, bu ikki ko’phadni

va

k o’rinishda yozaylik. Endi, ko’phadlarni bir-biriga tenglashtirgandan keyin ushbu tenglikka kelamiz:

Bundan, yuqorida isbotlanganga muvofiq, yoki hosil bo’ladi.