Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

 
5.3. Qurilishni boshqarish zamonaviy tizimi va organlari
 
Tizim – bu bir butunlikni tashkil qiladiki o‘zaro bog‘liq bo‘lgan elementlarning 
tartiblangan kompleksidir. Bunda tizim uning elementlarida bo‘lmagan 
xususiyatlarga ega bo‘ladi. Ma’lumki, qurilish bu tarkibida doimiy o‘zgarishlar va 
bir kanatdan boshqasiga o‘tishlar bo‘lib turadigan dinamik ishlab chiqarish tizimidir. 
Qurilishning dasturiy masalalarini yechish bilan bog‘liqlikda boruvchi bu 
o‘zgarishlarni hisobga olish va ularga to‘g‘ri munosabat bildirish o‘zida boshqarish 
jarayonining tashkiliy mazmunini ifodalaydi. 
Boshqa tarmoqlarda bo‘lganidek qurilishda ham boshqarish tizimi ishlab 
chiqarishning normal borishi va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan barcha vazifalarni 

---

57 
to‘lig‘icha amalga oshirgan holdagina tizim bo‘la oladi. Buning uchun u yoki bu 
vazifalarni bajarish yuklatiladigan bo‘limlar va ma’sul shaxslarga ma’lum vakolat 
va ma’sulyatlar berilishi kerak. Ba’zi bir vazifalarni uno‘tish yoki to‘liq amalga 
oshirmaslik va, ayniqsa, ma’suliyatsizlik boshqarishning tizim sifatida 
samaradorligining tushishiga olib keladi. Tizim boshqarish ob’yektiga samarali 
ta’sir ko‘rsata olishi uchun yetarli boshqarish imkoniyatlariga ega bo‘lishi kerak. 
Shu bilan birga sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarga o‘z vaqtida munosabat ko‘rsatishni 
ta’minlovchi boshqaruv tizimi moslashuvchanligini ta’minlash zarur. 
Boshqarish tizimi va vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishi uchun u quyidagi 
talablarga javob berishi kerak. 
1. Barcha vazifalarni to‘liq, qamrab olish va ularning bosqichlar, bo‘limlar va 
vazifalar bo‘yicha optimal taqsimlanishi. 
2. Boshqarishning har bir bosqichida har bir bo‘lim va ma’sul shaxsga ularga 
yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun kerakli bo‘lgan vakolatlarni ajratish. 
3. Vazifa yoki ma’suliyatli burchlarni bajarishni ta’minlash uchun qat’iy 
javobgarlikni o‘rnatish; 
4. Boshqaruvchanlikni ta’minlash. 
5. Yakkaboshlik va buyruq berishning ahamiyati prinsiplariga rioya qilish. 
6. Boshqaruv harajatlaridagi mutanosiblik, moslashuvchanlik, tejamkorlik va 
o‘z-o‘zini tashkil etish. 
Keltirilgan talablar ichida eng asosiysi-bu boshqaruv tizimi tejamkorligi va 
faoliyatchanligidir. Bu hozirgi xo‘jalikning bozor sharoitlarida ishlab chiqarishni 
xodimlarning minimal miqdori va boshqaruvning minimal sarf-harajatlarida 
samarali boshqarishda namoyon bo‘ladi. Bunda boshqaruv xodimlari va harajtlarini 
xaddan tashqari oshirib yuborish ham, kamaytirib yuborish ham noto‘g‘ri bo‘ladi. 
Boshqaruv tizimida uning tashkiliy asoslari, ya’ni bir-biriga bo‘ysunish va 
aloqadorlik vertikallari va gorizontalligini yaxshi tushunib olish kerak. Oldingi 
buyruq-rejali iqtisodiyot sharoitlarida boshqaruv tizimi ittifoq, ittifoq-respublika va 
respublika ministrliklari va idoralari orqali amalga oshirilardi. «SSSR Davlat
qurilish»i qurilish sohasida yagona ilmiy-texnik va iqtisodiy siyosatni amalga 

---

58 
oshiruvchi bosh organ edi. SSSRning tarqalib ketishi va respublikalar, jumladan, 
O‘zbekistonning ham o‘z davlat mustaqilligiga erishishi va markazlashtirilgan rejali 
iqtisodiyotdan xo‘jalik yuritishning bozor tizimiga o‘tishi xalq xo‘jaligidagi 
iqtisodiy munosabatlar va boshqaruv tizimini tubdan o‘zgartirib yubordi. Bu borada 
«Kapital qurilishda iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirishning asosiy 
yo‘nalishlari to‘g‘risida»gi O‘zbekiston respublikasi Prezidentining farmonini 
(06.05.2003 y., № Pf-3240), «Kapital qurilishda xo‘jalik munosabatlari 
mexanizmini 
takomillashtirish 
chora-tadbirlari 
to‘g‘risida»gi 
O‘zbekiston 
respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlarini (12.09.2003 y. № 395) aytib o‘tish 
zarur.
Bu hujjatlarga asoslangan ravishda «O‘zbekiston respublikasi qurilish 
vazirligifaoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» O‘zbekiston 
respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori (02.12.2003 y. № 538), va 
«O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligito‘g‘risida NIZOM» (Vazirlar 
Mahkamasining 2003 yil 2 dekabrdagi 538-son qaroriga 4-ilova) qabul qilindi. 
Qurilishning xalq xo‘jaligi tarmog‘i sifatida rivojlanish konsepsiyasi davlatdan 
arxitektura va qurilish vazirligiga («Davarxitekt-qurilish»), qurilishni boshqarishni 
esa asosan bir-ikki bo‘g‘inli asosda olib borish ko‘zda tutilgan. Boshqacha qilib 
aytganda, hozirgi sharoitlarda qurilishni boshqarishdaifasi.g) Boshqaralar» 
mijozlarga «kalitni berish» ya’ni ob’yektlarni foydalanishga tayyor holda qurish 
shartlari asosida ob’yektlar quruvchi qurilish tashkilotlari - qurilish boshqarmalari 
va trestlari bo‘lib bormoqda. 
«O‘zbekiston respublikasi qurilish vazirligi faoliyatini takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida» O‘zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qaroriga 
ko‘ra quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish 
vazirligining muhim vazifalari hisoblanadi: 
- shaharsozlik va shaharsozlik faoliyati sohasida davlat siyosatini o‘tkazish, 
loyihalashtirish va qurilish-montaj ishlari sifati, shahar va qishloq aholi yashash 
punktlarini rejalashtirish va qurishda shaharsozlikka oid qonun hujjatlari, 

---

59 
shaharsozlik normalari, qoidalari va standartlariga rioya etilishi ustidan nazoratni 
amalga oshirish;
- kapital qurilishda islohotlarning borishini muvofiqlashtirish va uning 
monitoringini olib borish, tanlov savdolarini tashkil etish va o‘tkazishning 
belgilangan tartibiga rioya etilishini nazorat qilish, shartnoma munosabatlarining 
rolini oshirish, qurilishda narxlarni shakllantirish tizimini takomillashtirish 
yuzasidan takliflar ishlab chiqish;
- loyihalashtirish va pudrat ishlari, qurilish materiallari bozorlarida raqobat 
muhitini shakllantirish, qurilishning bozor infratuzilmasini yanada rivojlantirishga 
ko‘maklashish;
- kapital qurilishda iqtisodiy islohotlarning borishini aks ettiruvchi 
ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish va joriy etish; 
- tanlov savdolari natijalariga ko‘ra tuzilgan shartnomalar majburiyatlari 
bajarilishining monitoringini olib borish, ob’yektlarni qurish sifati va muddatlarini 
nazorat qilish.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish vazirligining tashkiliy 
tuzilmasi hamda xodimlarining cheklangan umumiy soni 96 nafar, shu jumladan 
boshqaruv xodimlarining soni 85 nafar bo‘lgan markaziy apparati tuzilmasi (5.1 va 
5.2-rasmlar), hududiy arxitektura va qurilish bosh boshqarmasining namunaviy 
tuzilmasi (5.3-rasm) ushbu qarorda belgilab berilgan. 
O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligiraisiga xodimlarning cheklangan 
soni doirasida raisning uch nafar, shu jumladan bir nafar birinchi o‘rinbosari hamda 
9 kishidan iborat hay’at tuzish hamda xodimlarning cheklangan soni va mehnatga 
haq to‘lash fondi doirasida qo‘mita markaziy apparatining tasdiqlangan tuzilmasiga 
o‘zgartirish kiritish huquqi berilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi hamda Davlat 
arxitektura va qurilish vazirligining mazkur qo‘mita tarkibida: 
Iqtisodiyot va qurilishni tashkil etish, yangi texnologiyalar ilmiy-tadqiqot 
instituti negizida Kapital qurilishda iqtisodiy islohotlar va narxlarni shakllantirish 
markazini tashkil etish; 

---

60 
Pudrat savdolarini (tenderlarni) tashkil etish respublika boshqarmasi hamda 
O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi Davlat idoradan tashqari ekspertiza 
bosh boshqarmasining kapital qurilishda narxlarni shakllantirish mintaqaviy 
markazlari negizida qurilishda tanlov savdolari va narxlarni shakllantirish hududiy 
konsalting markazlari tashkil etish;
Davlat arxitektura-qurilish nazorati bosh boshqarmasining Standartlashtirish 
va 
sertifikatlash 
boshqarmasi 
negizida 
xo‘jalik 
hisobidagi 
qurilishda 
standartlashtirish va sertifikatlash respublika markazini tashkil etish topshiriladi.
Davlat ekspertizasi hududiy boshqarmalari, davlat arxitektura-qurilish nazorati 
inspeksiyalari, qurilishda tanlov savdolari va narxlarni shakllantirish hududiy 
konsalting markazlarining namunaviy tuzilmalari shuningdek ular to‘g‘risidagi 
namunaviy nizomlar ma’qullangan.
O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi faoliyatini joriy moliyalashtirish 
davlat budjeti mablag‘lari va budjetdan tashqari manbalar, shu jumladan davlat 
ekspertizasi 
hududiy 
boshqarmalari, 
davlat 
arxitektura-qurilish 
nazorati 
inspeksiyalari hamda qurilishda tanlov savdolari va narxlarni shakllantirish hududiy 
konsalting markazlari daromadlaridan 10 foiz ajratmalar hisobiga amalga oshiriladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent 
shahar hokimliklari O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi bilan birgalikda 
qurilishda tanlov savdolari va narxlarni shakllantirish hududiy konsalting 
markazlarini yuklangan vazifalarni bajarish, shu jumladan narxlarni shakllantirish 
masalalari bo‘yicha kerakli materiallar va axborotlar taqdim etish uchun zarur shart-
sharoitlar bilan ta’minlab boradilar. 
Ushbu Qarorda investitsiya loyihalarining hujjatlarini ishlab chiqish, 
ekspertizadan o‘tkazish va tasdiqlash tartibi to‘g‘risidagi Nizom tasdiqlangan.