”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

 
LABORATORIYA №10 

---

 BETONLAR UCHUN YIRIK TO’LDIRGICH. SHAG’AL (CHAQIQ 
TOSH) NING TO’KMA ZICHLIK, ZARRALAR ORASIDAGI BO’SHLIQ 
VA CHANG LOY MIQDORINI ANIQLASH
Umumiy tushuncha
. Og‘ir beton tayyorlash vaqtida yirik to‘ldirgich sifatida 
chaqiqtosh va shag‘al ishlatiladi.
Chaqiq tosh – qattiq tog‘ jinsining yirik bo‘lakchalarini chaqib maydalash 
yo‘li bilan olinadigan bo‘sh materialdir. Qirrali bo‘lganligi sabab sement bilan 
yaxshi tishlashadi. 
Shag‘al – pishiq tog‘ jinslarining tabiiy ravishda emirilishi natijasida vujudga 
kelgan va donalari dumaloq bo‘sh materialdir. Dumaloq material bo‘lganligi sabab 
sement bilan chaqiqtoshday tishlasha olmaydi.
Shag‘al tosh uchun texnik talablar (yozib bering): 
A) fraksiyalari: 
B) maydalanish bo‘yicha markalari:
V) sovuqqa chidamlilik bo‘yicha markalari: 
G) siqilishga mustahkamlik bo‘yicha markalari:
 
1- ISH. SHAG‘AL TOSHNING TO‘KILGAN O‘RTACHA ZICHLIGINI 
ANIQLASH 
Asbob va uskunalar
. Idish, quritish javoni, tarozi, chizg‘ich, elak. 
Ishlash tartibi
. Betonga materiallarning miqdorini hisoblab topish, yirik 
to‘ldirgich oralaridagi bo‘shliqlar hajmini aniqlash, omborlarni loyihalash uchun 
to‘kma zichligini bilish kerak. To‘kma zichlik o‘lchov silindrida aniqlanadi. 
Silindrning hajmi shag‘alning yirikligiga bog‘liq. Masalan: 10 mm dan oshmasa 5 l 
li idish, 20 mm bo‘lsa 10 l li idish, 40 mm bo‘lsa 30 l li idish, 40 mm dan oshsa 50 
l li idish. 
Shag‘aldan kerakli miqdorda olinadi, quritish javonida 105-110
0
S haroratda 
massasi o‘zgarmaydigan holga kelguncha quritiladi, kurakcha bilan, massasi 
tortilgan o‘lchovli silindrga 10 sm balandlikdan to‘kish kerak. SHag‘al tog‘ 
shaklida idishdan baland bo‘lib to‘ladi, shag‘alning idishdan ortiqchasi sidirib 
tashlanadi. Sidirib tashlash vaqtida idish siljimasligi kerak, aks holda u to‘kma 
zichlik bo‘lmay qoladi. Shu idishdagi shag‘al massasi idish hajmiga bo‘linadi. 
Chiqqan natija jadvalga yoziladi.
Ko‘rsatkichlar nomi 
O‘lcham 
birligi 
Sinash tartibi 
1 
2 
O‘lchovli idishning hajmi 
l 
Bo‘sh idishning massasi 
kg 
Idishning shag‘al tosh bilan 
massasi 
kg 
Idishdagi shag‘al toshning 
massasi 
kg 
To‘kilgan o‘rtacha zichlik 
kg/l 

---

To‘kilgan o‘rtacha zichlikning o‘rtacha qiymati- . . . kg/l yoki . . . kg/m
3
. 
Hisoblash formulasi: 
V
m
m
т
2
1



Bu yerda: 
1
m
- shag‘al to‘ldirilgan silindrning massasi, g; 
2
m
- bo‘sh o‘lchash silindrining massasi, g; 
V
- silindrning hajmi, sm
3
.