”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
LABORATORIYA ISHI № 9 
QUM TARKIBIDAGI CHANG ARALASHMALARNI ANIQLASH
Texnikaviy talablar. Qumdagi changsimon zarralar, gil va loyqa zarralari 
zararli aralashma hisoblanadi. Ular qum donalarini qoplab olgan bo‘ladi, ularning 
sementtosh bilan tishlashuviga xalaqit beradi, bundan tashqari beton qorishmasining 
suvga talabini oshiradi, betonning mustahkamligini va sovuqqa bardoshliligini 
pasaytiradi. 
Qumdagi bunday aralashmalarning umumiy miqdorini qumni suvda ivitish 
yo‘li bilan aniqlanadi. Qum ivitilganida mazkur aralashmalar (0,05 mm dan 
maydaroq zarralar) qum zarralaridan ko‘ra sekinroq cho‘kadi, shu tufayli ularni 
qumdan osonlikcha ajratib olish mumkin. 
Asboblar. Qum ivitiladigan idish, tarozi, quritish javoni, vaqt o‘lchagich, 
shisha tayoqcha. 
Ishlash tartibi. Qumdagi changsimon zarralarni ajratib olish tartibi 
quyidagicha, massasi o‘zgarmaydigan bo‘lguncha quritilgan va elangan (g‘alvir 
ko‘zlarining diametri 5 mm) namunadan tarozida 1000 g tortib olinib, idishga 
solinadi va ustiga suv quyiladi. Suv sathi qum qatlami yuzidan taxminan 200 mm 
Yuqori bo‘lishi lozim. Qum 2 soat ivitib qo‘yiladi, uni davriy ravishda shisha 
tayoqcha bilan aralashtirib turiladi, 2 soatdan keyin qum jadal qorishtirilib, so‘ngra 2 
minutcha tindiriladi, loyqa suv idishning pastki qismidagi ikki teshikdan boshqa 
idishga bo‘shatib olinadi, bunda qum tepasida qolgan suvning sathi 30 mm dan 
pasayib ketmasligi lozim. Bo‘shatib olingan suv o‘rniga idishga ilgarigi sathga 
etkazib toza suv quyiladi, qum yana shisha tayoqcha bilan qorishtirilib, 2 minutcha 
tindirib qo‘yiladi va loyqa suv Yuqorida aytilganidek, yana bo‘shatib olinadi. 
Idishdan tip-tiniq suv tusha boshlaguncha qum shu tariqa yuvilaveradi. Yuvilgan 
100
14
,
0
315
,
0
63
,
0
25
,
1
5
,
2










---

namuna to massasi o‘zgarmaydigan bo‘lguncha quritiladi va zararli 
aralashmalarining umumiy miqdori 0,1% gacha aniqlikda formula yordamida 
hxisoblab chiqariladi. Natija jadvalga yoziladi 
№ 
Quruq holdagi qumning massasi, g 
Aralashmalar 
miqdori, % 
yuvilishdan oldin 
yuvilishdan 
so‘ng 
1 
2 
Hisoblash formulasi: 
;
100
1
2
1
m
m
m
W



Bu yerda:
1
m
- qumning idishda ivitilgandan oldingi massasi, g; 
2
m
- qumning idishda ivitilgandan keyingi massasi, g.