”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

6-rasm
. Standart varonka. 
1-korpus; 2-naycha; 3-surilma qopqoq; 4-o’lchash silindri 
10.2 . Qumning zichligini aniqlash (dala usuli bilan) 
 
VI.Ish tartibi
.:Qumning haqiqiy zichligi xajmi 100 ml va bo‘ynida belgisi 
bor piknometrda aniqlanadi. Qumning o‘rtacha namunasidan 30 - 40 g tortib olib, 
dumaloq teshikli (teshikning diametri 5 mm) g‘alvirda elanadi. G‘alvirdan o‘tgan 
qum boks yoki chinni kosaga solinib, massasi o‘zgarmaguncha quritish javonida 
V
m
m
q
2
1



1
m
2
m
V

---

110±5°S xaroratda quritiladi. So‘ngra kosani eksikatorda o‘tkir sulfat kislota yoki 
suvsiz kalsiy xlorid tepasida tutib, qum uy xaroratigacha sovitiladi.
Quritilgan qumdan ikki marta 10 g dan tortib olinadi va ular aloxida-aloxida 
piknometrga (10 g dan) solinadi; piknometrlar toza, quritilgan va tarozida tortib 
massasi aniqlangan bo‘lishi lozim. Qum solingan xar bir piknometr tarozida 
tortiladi. Keyin ularga (xajmining 2/3 qismigacha) distil langan suv quyiladi va 
aralashtiriladi, keyin piknometrlar qumli yoki suvli vannaga qiya xolda joylanadi. 
qum zarralaridagi havo pufakchalarini chiqarib yuborish uchun piknometrdagi suv 
(qum) qaynatiladi; havo pufakchalari chiqib ketgach, piknometr latta bilan artiladi, 
uy xaroratigacha sovitiladi; piknometrga qo‘shimcha distillangan suv (buynidagi 
chiziqchaga yetkazib) quyiladi va tarozida tortiladi. Keyin piknometrdan suv va 
qum bo‘shatib olinib, piknometr yaxshilab chayiladi va bo‘ynidagi chiziqchaga 
yetkazib distillangan suv quyiladi va yana tarozida tortiladi. Qumning xaqiqiy 
zichligi 0,01 g/sm
3
gacha aniqlikda xisoblanadi. Qumning xaqiqiy zichligi 
quyidagi formula bilin aniqlanadi va natija 10.2 jadvalga to‘ldiriladi.
m- piknometrning qum bilan birgalikdagi massasi 
m
1
- bo‘sh piknometrning massasi 
m
2
- piknometrning distillangan suv bilan birgalikdagi massasi 
m
3
- distillangan suv va qum solingan piknometrning xovo pufakchalari
chiqarilib tashlagandan keyingi massasi
- suvning zichligi, 1 g/sm
3
ga teng. 
10.2 jadvalga 
Olingan 
qum miqdori, g 
Olingan 
xajm,
sm
3 
Siqib 
chiqarilgan xajm, 
sm
3 
qumning 
zichligi, 
g/ sm
3 
1
2
3