R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

6.5.1. Sut yo‘nalishidagi chorvachilikda mahsulotlar
tannarxini hisoblash 

Bu yo‘nalishdagi chorvachilikda tannarx hisoblash obyekti bo‘lib

olingan sut va buzoqlar hisoblanadi.
Bir sentner sut va bir bosh buzoqning tannarxini hisoblash uchun
sut yo‘nalishidagi qoramollarga qilingan yillik xarajatlar summasidan
go‘ng, tullashdan tushgan jun va boshqa shunga o‘xshash qo‘shimcha
mahsulotlar qiymati chegirib tashlanadi.
Misol: hisobot yilida xo‘jalikning sigirlar fermasida 15306000
so‘m xarajat qilinib, 1420 sentner sut, 81 buzoq olingan. 26800so‘mlik
go‘ng jami xarajatdan chegirib tashlanadi (15306000-26800 q
15279200) qolgan xarajat summasining 90% i sut miqdoriga va 10%i
buzoqlar bosh soniga bo‘linadi ya’ni:
bir sentner sut tannarxi =15279200x90 : 1420 s=9684 so‘m.
100
bir bosh buzoq tannarxi = 15279200x10 : 81 bosh q18863 so‘m
100
Demak, 1 s. sutning tannarxi 9684 sum, bir bosh buzokniki 18863
sum ekan.

---

210
6.5.2. O‘stirilayotgan va boquvdagi qoramollarning qo‘shilgan 

va tirik vaznining tannarxini hisoblash 

O‘stirilayotgan va boquvdagi chorva mollari bo‘yicha tirik vazni,

qo‘shilgan vazni va molning umumiy tirik massasi tannarx hisoblash
obyektlari bo‘lib hisoblanadi.
Qo‘shilgan tirik vaznning tannarxi ushbu hisob guruhidagi mollarni
saqlash xarajatlari umumiy summasini (qo‘shimcha mahsulotlar qiymati
chegirib tashlangan holda) qo‘shilgan tirik massaga bo‘lish yo‘li bilan
aniqlanadi.
U yoki bu hayvon turining tegishli guruhi bo‘yicha qo‘shilgan vazn
quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

V
q

=Vo+Vch-Vk-Vb,

(1)

Bunda: V
q
- qo‘shilgan (semirgan) vazn;
Vo - yil oxiriga qolgan vazn;
Vch – yil davomida xo‘jalikdan chiqarilgan hayvonlar vazni (no-
bud bo‘lgan hayvonlarning yil boshiga bo‘lgan tirik vaznini ham
qo‘shgan holda);
Vk – yil davomida xo‘jalikka kirim qilingan hayvonlar vazni;
Vb – yil boshiga bo‘lgan vazni.
O‘stirilayotgan va boquvdagi chorva mollari bo‘yicha qo‘shilgan
vazn tannarxini hisoblashdan tashqari bir sentner tirik massasining ham
tannarxi hisoblanadi.
Tirik vazn tannarxini hisoblash shuning uchun ham zarurki,
o‘stirilayotgan va boquvdagi chorva mollarining har bir turi bo‘yicha
1100-«O‘stirishdagi va boquvdagi hayvonlarni hisobga oluvchi schot-
lar» (1110-1120) bo‘yicha hisob yuritishda har xil baholar qo‘llaniladi.
Masalan, olingan buzoq, uning olingan bosh sonidan qat’iy nazar sut
yo‘nalashidagi asosiy podaga qilingan xarajatning 10 foizi bo‘yicha tan-
narxi aniqlanadi. Buzoqning qo‘shilgan vazni rejadagi qo‘shilgan vazn
tannarxi bo‘yicha baholanadi. Sotib olingan buzoqlar esa haqiqatda sotib
olingan baholarda kirim qilinadi. Boquvga qabul qilingan katta yoshli
mol va o‘tgan yilgi yosh mollar yil boshidagi bir sentner tirik vazni
o‘tgan yillardagi o‘rtacha tannarxi bo‘yicha hisobga olinadi.
Go‘sht yo‘nalishidagi chorvachilikda tannarx hisoblash obyektlari
quyidagilar: asosiy poda bo‘yicha – olingan asl, qo‘shilgan tirik vazn va
sut, o‘stirishdagi va boquvdagi chorva mollari bo‘yicha esa qo‘shilgan

---

211
tirik vazn va katta yoshdagi chorva mollari guruhi bo‘yicha qo‘shilgan

vatirik vazn. Go‘sht yo‘nalishidagi chorva mollaridan olingan sut
qo‘shimcha mahsulot bo‘lib hisoblaniladi va asosiy mahsulot tannarxini
hisoblashda uning qiymati (davlat xarid narxlari yoki sotish bahosida
baholanib) umumiy xarajatlardan chegirib tashlanadi.