R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

Ikkinchi variant. Boshlang‘ich qoldiq (saldo) kreditda bo‘lib, de-
bet oboroti esa boshlang‘ich kredit qoldiq va kredit oboroti summasidan
kichik bo‘lganda, uning matematik modeli quyidagicha bo‘ladi:

S'
kt
+KO
to
-DO
to
=S''
kt,
(12)

Agar debet oboroti boshlang‘ich kredit qoldiq (saldo) va kredit

oboroti summasidan katta bo‘lsa, u holda qoldiq debetda qoladi.
Buxgalteriya hisobida xo‘jalik muomalalarini qayd qilish xro-
nologik va sistematik tartibda amalga oshiriladi.

---

59
Xronologik

3
yozuv deb, xo‘jalik muomalalalarining sodir bo‘lish
ketma-ketligiga ko‘ra qayd qilishga aytiladi.
Sistematik yozuv deb, sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalalarini schot-
lar tizimi bo‘yicha belgilangan schotlar aloqasi orqali qayd qilishga ay-
tiladi.
Xronologik va sistematik yozuvlar birlashtirilishi yuqori samara
beradi. Hisob registrida bunday kombinatsiyadagi yozuv sinxronistik 
yozuv deyiladi.
Ro‘yxatga olish, hujjatlarga ishlov berish, buxgalteriya yozuvlarini
tuzish va ularni schotlarga tarqatib yozishning zamonaviy usullari bu
ishlarning sermehnatligini kamaytiradi. Hozirgi vaqtda ikki yoqlama
yozuvning mohiyatida mujassamlashgan «eng buyuk kashfiyot»ning
qadr-qimmatini amalga oshirish uchun to‘la sharoitlar yaratilmoqda.
Birinchidan, debetlanuvchi va kreditlanuvchi schotlar bo‘yicha summa-
larni jamlash avtomatik rejimda amalga oshirilib, oborotlarni jamlash va
qoldiqlarni chiqarishda xatolaring oldi olinadi hamda shu bilan birga
xo‘jalik muomalalarining to‘liq ro‘yxatga olinganligini tasdiqlaydi.
Ikkinchidan, tegishli xo‘jalik muomalalarini amalga oshiruvchi
xodimlar o‘rtasida o‘zaro nazoratni ta’minlaydi.
Uchinchidan, schotlar korrespondensiyasi asosida xo‘jalik
muomalasining o‘z vaqtida amalga oshirilishi va maqsadga muvofiqligi
aniqlanadi.
To‘rtinchidan, bir xildagi muomalalarni ularni guruhlash zarur
bo‘lgan jarayonda yig‘ib borish yo‘li bilan hisobot davrining oxirida
umumiy jami bo‘yicha bitta yozuv bajarish imkoni yaratiladi. Bunda
xo‘jalik muomalasining iqtisodiy mohiyati buzilmaydi. Shu bilan birga
hisob jarayonning sermehnatligi pasayadi.