R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15.6-jadval
“NAMUNA” mas’uliyati cheklangan jamiyatda yalpi mahsulot hajmiga xodimlar soni va mehnat unumdorligi darajasi ta’sirining tahlili № Ko‘rsatkichlar Biznes reja Haqiqatda O‘zgarishi (+;-) 1 Xodimlar soni, kishi 200 202 +2 2 Bir nafar xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, ming so‘m 2500 2860 +360 3 Ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmi, ming so‘m 500000 577720 +77720 Shu jumladan, o‘zgarishiga omillar ta’siri: - xodimlar sonining o‘zgarishi hisobiga - bir nafar xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining o‘zgarishi hisobiga x x x x +5000 +72720 15.6-jadvaldan ko‘rinadiki, “NAMUNA” mas’uliyati cheklangan jamiyatda ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmi biznes rejada 500000 ming so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich haqiqatda 577720 ming so‘mga teng bo‘lgan. Bundan ko‘rinadiki, jamiyatda ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmi biznes rejaga nisbatan haqiqatda 77720 ming so‘mga ko‘paygan. Bunday o‘zgarishni jamiyat uchun ijobiy holat sifatida baholash mumkin. Endi, mazkur o‘zgarishga ta’sir ko‘rsatgan mehnat omillarining ta’sirini “Ko‘rsatkichlar farqi” usuli orqali o‘rganadigan bo‘lsak, birinchi omil xodimlar sonining biznes rejaga nisbatan 2 kishiga ko‘payishi, yalpi mahsulot hajmini biznes rejaga nisbatan 5000 ming so‘mga ko‘payishiga ta’sir ko‘rsatgan: ±∆YaM xs = (X s1 - X s0 ) × K s0 = (202 - 200) × 2500 = +5000 ming so‘m. Mehnat unumdorligi darajasini ifodalovchi ikkinchi omil, bir nafar xodim hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining biznes rejaga nisbatan haqiqatda 360 ming so‘mga oshishi, yalpi mahsulot hajmini biznes rejaga nisbatan 72720 ming so‘mga ko‘payishiga ta’sir ko‘rsatgan: 357 ±∆YaM ks = (K s1 - K s0 ) × X s1 = (2860 - 2500) × 202 = +72720 ming so‘m. Tahlil natijalaridan ko‘rinadiki, “NAMUNA” mas’uliyati cheklangan jamiyatda ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot hajmini ko‘paytirishning asosiy imkoniyatlaridan biri mehnat unumdorligi darajasini oshirish hisoblanar ekan. Yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga xodimlar soni va mehnat unumdorligi darajasidan tashqari, ish kunining davomiyligi, bir ishchining ishlagan kishi-kunlari va bir kishi-soat hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi kabi omillar ham ta’sir ko‘rsatadi. Mazkur omillar bilan ham yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘rtasida bevosita bog‘liqlik mavjud. Ushbu bog‘liqlikni quyidagicha matematik formula ko‘rinishida ifodalash mumkin: YaM = X s × U l × K k × K d × K s , (15.4) Bu yerda: YaM – yalpi mahsulot; X s – xodimlar soni; U l – sanoat ishlab chiqarish xodimlari tarkibida ishchilarning ulushi; K k – bir ishchining yil davomida ishlagan kishi-kunlari; K d – ish kunining davomiyligi; K s – bir kishi-soat hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi. Yuqoridagi formuladan ko‘rinadiki, yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga quyidagi mehnat omillari ta’sir ko‘rsatar ekan: - xodimlar sonining o‘zgarishi; - umumiy xodimlar soni tarkibida ishchilar ulushining o‘zgarishi; - bir ishchining yil davomida ishlagan kishi-kunlarining o‘zgarishi; - ish kuni davomiyligining o‘zgarishi; - bir kishi-soat hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining o‘zgarishi. Ushbu omillarning yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga ta’sirini “NAMUNA” mas’uliyati cheklangan jamiyat ma’lumotlari asosida tahlil qilib o‘rganganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi (15.7-jadval). 15.7-jadval ma’lumotlaridan ko‘ra, biznes rejada yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmi 500000 ming so‘m belgilangan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich haqiqatda 577720 ming so‘m teng bo‘lgan. Demak, yalpi mahsulot ishlab chiqarish rejasi 77720 ming so‘m ortig‘i bilan bajarilgan. Bunday natija jamiyat faoliyati uchun ijobiy holat hisoblanadi. |