R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi
Schotlar rejasining ta’rifi
Yüklə 8,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
6.5. Schotlar rejasining ta’rifi
Schotlar rejasi xos raqam (kod) belgilaridan foydalangan holda nazoratni amalga oshirish va moliyaviy hisobotni tuzish maqsadlarida korxona mulklari va kapitalining joriy buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun ishlatiladigan, ilmiy asosda guruhlangan va bir tizimga solingan schotlar ro‘yxatidir. Schotlar rejasining tuzilishi schotlarni iqtisodiy mazmuniga ko‘ra turkumlashga asoslanadi ( 6.3-rasmga qarang ). Bozor munosabatlarining rivojlanishi xo‘jalik yurituvchi subyekt- lar moliya-xo‘jalik faoliyati to‘g‘risida axborotlarni shakllantirish jarayonlariga yangicha talablar qo‘ymoqda. Buxgalteriya hisobi natija- viy axborotlarining foydaliligini ta’minlash muammolari mutaxas- sislarning diqqat markazida turibdi. Bu manfaatdor axborotdan foydalanuvchilar nuqtayi nazaridan xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy holati to‘g‘risidagi ma’lumotlarning ishonchliligi va obyektivligida ifodalanadi. Biroq yangi vazifalarni hal etish uchun axborotlarni to‘plash va bir tizimga keltirish tartibini maqbullashtirish, ya’ni xo‘jalik muomalalarini buxgalteriya hisobi schotlarida aks ettirishni takomillashtirish talab qilinadi. Schotlar rejasini qayta ko‘rib chiqish zarurati quyidagi asosiy omillar bilan bog‘liq: — iqtisodiyotda bozor munosabatlarini qaror toptirish; — buxgalteriya hisobining uslublarini rivojlantirish; — buxgalteriya hisobi qoidalarini xalqaro tan olingan buxgalteriya amaliyoti bilan uyg‘unlashtirishni ta’minlash. Eski schotlar rejasida moliya-xo‘jalik faoliyati natijalarini hisobga olish tartibi mulkdorlar, aksiyadorlar va boshqa investorlar uchun zarur bo‘ladigan, moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotni tayyorlash uchun kerakli ma’lumotlarni tizimli tarzda shakllantirishni ta’minlamaydi. Xususan, eski schotlar rejasidagi foyda va zararlar schotining qoldig‘i na hisobot yilining sof foydasini, na taqsimlanmagan foydani bildiradi. Taqsimlanadigan haqiqiy sof foyda summasi to‘g‘risida aksiyadorlar va 167 investorlarning talablarini qondirish uchun ko‘plab tuzatish yozuvlari qilinar edi. Yangi schotlar rejasini qabul qilish va amaliyotda qo‘llash mamlakatimizda buxgalteriya hisobini xalqaro tan olingan hisob amaliyoti bilan yaqinlashtirish bo‘yicha faol va aniq maqsadga yo‘naltirilgan ishlarni amalga oshirish alohida dolzarb hisoblanadi. Hukumat
O‘zbekistonda buxgalteriya hisobini moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o‘tkazish to‘g‘risidagi qaror qabul qilinishi moliyaviy axborotlarni shakllantirish jarayonlarini sezilarli darajada o‘zgartirish zaruratini belgilab berdi. Buning natijasida milliy buxgalteriya hisobi tizimi moliyaviy hisobot xalqaro standartlari bo‘yicha moliyaviy hisobot tuzish uchun yaroqli ma’lumotlarni tayyorlash, eng kamida ushbu standartlar asosida olingan ma’lumotlar bilan taqqoslashni ta’minlaydi. Schotlar rejasini qayta ko‘rib chiqishga asosiy yondashuvlar eski schotlar rejasini va yangi schotlar rejasining loyihasini chuqur tahlil qilish natijasida shakllandi. Shuningdek, yangi schotlar rejasi amaliyotga bosqichma-bosqich tatbiq qilindi. Yangi schotlar rejasini tuzilish negizida quyidagi yondashuvlar yotadi: buxgalteriya hisobida shakllanadigan moliyaviy axborotlar mazmunining schotlar rejasi tuzilmasiga bog‘liq emasligi; xo‘jalik faktlari to‘g‘risidagi axborotlarni shakllantirish va bir tizimga solish jarayonining soliqqa tortish maqsadlari uchun ma’lumot- larni shakllantirishdan nisbatan mustaqilligi; hisob jarayonining buxgalteriya hisobotlarining qandaydir ma’lum turidan nisbatan mustaqilligi; buxgalteriya hisobining umumuslubiy tamoyillariga rioya qilgan holda xo‘jalik yurituvchi subyektlarga ishchi schotlari rejasini mustaqil tuzishlarini ta’minlash; yangi schotlar rejasi bilan ishlashning amaliy jihatdan qulayligi; schotlar rejasi tuzilishidagi qulaylik. Schotlar rejasida schotlarning nomlari va xos raqamlari berilgan. Schotlarning xos raqamlari to‘rt xonali, balansdan tashqari schotlarniki esa uch xonali. Schotlarga xos raqam berilishi (kodlashtirilishi) dastlabki hujjatlarga ishlov berishni tezlashtiradi. Hujjatlarga belgi qo‘yishda ularga debetlanuvchi va kreditlanuvchi schotlarning nomlari o‘rniga korrespondensiyalanuvchi schotlarning xos raqamlari ko‘rsatiladi. 168 Analitik schotlar schotlar rejasiga kiritilmagan. Chunki bu uni foydalanuvchi uchun qo‘pol va noqulay shaklga keltiradi. Schotlar rejasiga uni qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma ilova qilingan. Unda schotlarning iqtisodiy tavsifi va ularning o‘zaro korrespondensiyalanishi berilgan. Schotlar rejasining yo‘riqnomasida keltirilgan schotlarning namunaviy korrespondensiyalanishi schotlar korrespondensiyalani- shining barcha variantlarini to‘liq qamrab olmaydi. Xo‘jalik faktlari bo‘yicha xo‘jalik muomalalarini aks ettirishda namunaviy schotlar korrespondensiyasida ko‘zda tutilmagan bo‘lsa, korxonaning o‘zi ularni to‘ldirishi mumkin. Bunda buxgalteriya hisobini yuritishning qoidalari va asosiy uslubiy tamoyillariga rioya qilinishi lozim. Schotlar rejasidagi barcha schotlar oltita qism va to‘qqiz bo‘limga guruhlangan ( 1-ilovaga qarang ). Buxgalteriya hisobining namunaviy schotlar rejasiga muvofiq har bir xo‘jalik yurituvchi subyekt faqat mazkur subyektda qo‘llaniladigan schotlardan iborat ishchi schotlar rejasi ni ishlab chiqadi. Ishchi schotlar rejasi korxona hisob siyosatining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Zarur hollarda namunaviy schotlar rejasiga, schotlarning bo‘sh turgan xos raqam belgilaridan foydalanib, O‘zR Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda qo‘shimcha schotlar kiritish mumkin. Yagona schotlar rejasi buxgalteriya hisobini to‘g‘ri tashkil etish va yo‘lga qo‘yish uchun ulkan ahamiyatga ega. U buxgalteriya hisobining bir xilligini ta’minlaydi, uni tartibga solish va soddalashtirishga yordam beradi. Schotlar rejasidan foydalanish amaliyotda buxgalter ishini ancha tezlashtiradi. Chunki schotlarning nomlari o‘rniga faqat ularning xos raqamlari va ular asosida tuziladigan buxgalteriya provodkalari ko‘rsatiladi. Yüklə 8,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|