R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

16.8-rasm. Hisob vazifalari taqsimoti turlari.
Hisob jarayonini to‘liq markazlashtirish shundan iboratki, bunda butun 
hisob jarayoni markaziy buxgalteriyaga to‘plangan bo‘ladi. Xo‘jalik 
bo‘linmalarida faqat dastlabki hisob amalga oshiriladi. To‘l-dirilgan 
dastlabki hujjatlar markaziy buxgalteriyaga kelib tushadi. Bu yerda ular 
tekshiriladi, ishlanadi, solishtiriladi va hisob registrlaridagi barcha yozuvlar 
amalga 
oshiriladi. 
Biroq 
keyingi 
yillarda, 
ayniqsa, 
hisobning 
kampyuterlashtirilishi va boshqaruvning bo‘linma tuzilmasi qo‘llanilishi 
bilan hisob jarayonini bunday tashkil etish tobora keng tarqalib bormoqda. 
Qishloq xo‘jalik korxonalarida hisob jarayonini to‘liq markaz-
lashtirmaslik nisbatan kam qo‘llaniladi. U shundan iboratki, xo‘jalikning har 
bir bo‘linmasida hisob ishlarining to‘liq davri: dastlabki hujjatlarni 
to‘ldirishdan boshlab barcha hisob registrlarini rasmiylash-tirish va balans 
tuzishgacha bo‘lgan ishlar yuritiladi. Xo‘jalikning markaziy buxgalteriyasida 
bunday holda faqat umumxo‘jalik bo‘yicha yig‘ma hisob yuritiladi. 
Qisman markazlashtirilmaganlik eng keng tarqalgan hisoblanadi. 
Bunday holda xo‘jalik bo‘linmalarida xo‘jalik muomalalarini hujjat bilan 
Vazifalar taqsimoti 
Predmetli 
Chiziqli 
Funksiyali 
Umumiy bo‘lim 
Realizatsiya 
bo‘limi 
Ishlab chiqarish 
bo‘limi 
Hisob-kitob 
bo‘limi 

---

430 
rasmiylashtirish, shuningdek, hujjatlarni va ishlab chiqarish hisobotlarini 
tuzishgacha guruhlashtirish va yig‘ish ishlari yuritiladi. Bu yerda, odatda ish 
haqi (mehnatga haq to‘lash) hisoblab yoziladi va to‘lov vedomostlari 
tuziladi. 
Bajarilgan 
muomalalarni 
hisobi 
registrlarda 
aks 
ettirish 
bo‘linmalardan beriladigan ishlab chiqarish hisobotlarini moddiy hisobotlar 
va boshqa yig‘ma hujjatlar asosida xo‘jalikning markaziy buxgalteriyasida 
amalga oshiriladi. 
Hisob jarayonining bunday tashkiliy tuzilmasi fermer xo‘jaliklari 
uchun xarakterli bo‘lgan. So‘nggi yillarda u agrofirmalarda ancha ko‘p 
qo‘llanila 
boshladi. 
Biroq 
yuqorida 
ta’kidlanganidek, 
hisobni 
kompyuterlashtirish joriy etilishi bilan, shuningdek, ishlab chiqarishni 
boshqarishning bo‘linma tuzilmasi joriy etilishi bilan hisob jarayonini tashkil 
etishning markazlashtirilgan tamoyiliga asoslangan turi tobora ko‘p 
qo‘llanilmoqda. 
Hisob jarayonining hisob ishlarini to‘liq markazlashtirishga asoslangan 
tashkiliy tuzilmasida markaziy buxgalteriyada xizmat vazifalarni taqsimlash 
shunday tashkil etiladiki, bunda xodimlar ayrim muomalalar: hujjatlarni 
qabul qilish, hujjatlarni ishlash, hujjatlar ma’lumotini hisob registrlariga 
yozish va hokazolar bo‘yicha ixtisoslashadilar. Bunda har bir xodim bir 
necha xil o‘zaro bog‘liq schotlar bo‘yicha ayrim operatsiyalarni bajarishi 
mumkin. Masalan, ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar hisobi bo‘yicha bitta 
xodim dastlabki hujjatlarni qabul qilishi va ular bilan ishlashi mumkin, 
boshqasi - undagi ma’lumotlar bilan ishlashi va ishlab chiqarish hisobotlarini 
tuzishi mumkin, uchinchisi - hisob registrlariga yozib borishi ishlab 
chiqarishga qilingan xarajatlarni hisobga olish vedomosti va daftarlari hamda 
tegishli jurnal-orderlarda aks ettira borishi mumkin. Boshqa variantda esa har 
bir xodimga balans schoti bo‘yicha hisob ishlarining barcha kompleksi 
biriktirib qo‘yiladi. Masalan, tegishli balans schoti bo‘yicha ishlab 
chiqarishga qilingan xarajatlarni hisobga olish bo‘yicha bitta xodim 
hujjatlarni qabul qiladi, ular bilan ishlaydi, dehqonchilik bo‘yicha qilingan 
xarajatlarni hisobga olish bo‘yicha registrlarga tegishli yozuvlarni yozadi, 
boshqa xodim chorvachilik bo‘yicha hisob ishlari kompleksini, uchinchisi 
sanoat, yordamchi va boshqa ishlab chiqarishlar bo‘yicha hisob ishlarini 
yuritadi. 
Ko‘rsatib o‘tilgan variantlarning har biri xo‘jalikdagi aniq sharoit va 
hisob xodimlarining malakasiga qarab qo‘llanilishi mumkin.