459
balans tuzish zarurligini ko‘rsatib bergan: bittasi
bosh daftar schotlari
bo‘yicha va ikkinchisi inventarizatsiya ro‘yxatlari bo‘yicha, ushbu
balanslar o‘rtasida odatda, har doim tafovutlar bo‘lishini ta’kidlagan. U
savdo kalkulatsiyasini tuzish uslubini birinchi marta bayon qilib bergan.
35
Manfaatdorlar (kreditorlar, mulkdorlar, menejment)
balans tuzishning
maqsadini belgilaydi (korxonani soxta tugatish, haqiqiy tugatish,
kapital
qo‘yishning samaradorligi); maqsad esa balansga kiritiladigan mol-mulklar
tarkibini bilish va qo‘llaniladigan baholash uslubini (sotish mumkin bo‘lgan
yoki haqiqiy sotish baholari; tarixiy qiymati – haqiqiy qiymati) belgilaydi.
Shubhasiz, birinchi o‘ringa soxta tugatish bo‘yicha
statik joriy
balansini qo‘yish kerak (1-rasm). U faoliyatni tugatish statistikasi emas,
faoliyatni davom ettirish statikasiga yo‘naltirilgan.
Soxta tugatish uchun tuzilgan statik balans “mol-mulklar qarzlarni
qaytarish(so‘ndirish)ga yetarlimi?” degan savolga javob berishi kerak.
Aynan ushbu balans natijasi va tahlili quyidagi jarayonlarni belgilab bergan:
-
qarz majburiyatlarni qoplashga mol-mulklar
yetishmaganida yoki qarzlar
to‘langanidan keyin mulklar qolmaganida bankrotlik jarayoni vujudga
kelib, tugatish balansi tuzishga olib keladi;
-
mol-mulklarning sof qiymati (qarz majburiyatlari
qoplanganidan keyin
mulkdorlarning mol-mulkdagi ulushi) aniqlanganida, moliyaviy natijani
(kapital kiritish samaradorligini baholash imkonini beradigan) aniqlash va
agarda foyda mavjud bo‘lsa, zarur hollarda uni keyingi taqsimlash uchun
mo‘ljallangan balansni tuzishga asos paydo bo‘ladi (korxona
bankrotlik
xavf solmaydi).
Soxta tugatish uchun tuzilgan statik balans sotish mumkin bo‘lgan
bahoda baholangan mulklar qiymati (A
smb
) va kreditorlik qarzlari (M)
o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadigan korxona mulklari sof qiymati (XK)
hisob-kitobiga asoslangan:
A
smb
– M = XK, (4)
35