R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

I tip.
Aktiv moddalaridagi o‘zgarish (aktivda ko‘payish va aktivda 
kamayish) – balans jami o‘zgarmaydi.
II tip.
Passiv moddalaridagi o‘zgarish (passivdagi ko‘payish va 
passivdagi kamayish) – balans jami o‘zgarmaydi. 
III tip.
Aktiv va passiv moddalarida ko‘payishga olib keluvchi 
o‘zgarishlar (aktiv va passiv bir xil summaga ko‘payadi). 
IV tip.
Aktiv va passiv moddalarida kamayishga olib
 
keluvchi
 
o‘zgarishlar (aktiv va passiv
 
bir xil summaga kamayadi). 
Demak, har qanday xo‘jalik muomalasi ushbu ko‘rsatilgan to‘rt tip 
o‘zgarishlardan birining sodir bo‘lishiga olib keladi. 
Yuqorida keltirilgan misol
 
va izohlarga ko‘ra xo‘jalik muomalalari 
ta’sirida birinchi va ikkinchi tip o‘zgarishlarda, o‘zgarish faqat balans-

---

91 
ning aktiv qismidagi moddalar orasida yoki passiv qismidagi moddalar 
orasida alohida birining ko‘payib, ikkinchisining kamayishiga olib 
keladi. Shu bilan birga balansning aktiv va passiv qismlarining jami 
summasi o‘zgarmaydi. 
Uchinchi va to‘rtinchi tip o‘zgarishlar esa, o‘zgarish balansning 
aktiv qismidagi tegishli moddalarni ham, passiv qismidagi tegishli 
moddalarni
 
ham bir vaqtda ko‘paytiradi (uchinchi tip o‘zgarish) va 
kamaytiradi (to‘rtinchi tip o‘zgarish). Shu bilan birga balansning umu-
miy summasiga ta’sir qiladi, ya’ni ko‘paytiradi yoki kamaytiradi (4.4-
rasm). 
Xo‘jalik yurituvchi subyektning 
mablag‘lari 
Xo‘jalik yurituvchi subyekt 
mablag‘larining manbalari 
Aktiv 
Passiv 
Ko‘payish 
Kamayish 
Kamayish 
Ko‘payish 
I tip 
+a 
+a 
-a 
IV tip 
-a 
II tip 
-p 
III tip 
-p 
+p 
+p