Raxmonova yorqinoyning

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
SIRTQI BO’LIMI
Amaliy psixologiya yo’nalishi
22-50 -guruh talabasi


RAXMONOVA YORQINOYNING
Psixologik trening fanidan

M U S T A Q I L ISHI

SPT (SOTSIAL-PSIXOLOGIK TRENING) PSIXOLOGIK FAOLYATDA GURUHIY FAOL
USUL SIFATIDA

Reja:

1.Ijtimoiy psixologik goyalarning antik davr faylasuflari tomonidan urganilishi.

G‘arbda sotsial psixologik g‘oyalarning o‘rganilishi.

3.Sobiq Ittifoq psixologlarining sotsial psixologik g‘oyalarning o‘rganilishi

4.Sharq mutafakkirlarining sotsial psixologik g‘oyalari tahlili

5.XULOSA
6.Foydalangan adabiyotlar

1. Dastlabki ijtimoiy-psixologik tasavvurlar va ularning namoyon bo‘lishi


Sotsial psixologiyaning fan sifatidagi tarixi uning ijtimoiy-psixologik qarashlar yoki ijtimoiy-psixologik tafakkur tarixidan anchagina yoshdir. Chunki insoniyatning birgalikda yashash, mehnat qilish, bir-biriga ta’sir ko‘rsatishga intilishi, ehtiyoji qanchalik qadimiy bo‘lsa, ijtimoiy tafakkur, odamlarning bir-birlariga o‘zaro hamjihatlik ko‘rsatishga bo‘lgan moyilligi va istaklari ham shunchalik qadimiydir. Ikkinchi tomondan qadimgi tarixdan bilamizki, odamlar turli marosimlar, aqidalar, an’analarni ham ma’lum ma’noda o‘zaro munosabatlarni tartibga solish, hamkorlikda mehnat qilish va bir-birlarini turli balo-qazolardan muhofaza qilish yo‘llarini o‘ylab topganlar. Qaysi bir xalq udumi yoki qadimgi an’anasini olmaylik, unda jamoaviylik psixologiyasi hukm surishini yaxshi bilamiz. Unda eng avvalo ahloq normalarining shakllanishi uchun real asoslar mavjuddir. Masalan, turkistonliklarning ko‘plab udumlari, masalan, to‘y-maraka qilish va unda ommaning to‘planishi, xashar yo‘li bilan biror inshootni bitirish va unda barcha mehnatga layoqatli odamlarning jam bo‘lib to‘planishi kabi yuzlab udumlar qadimiy bo‘lib, unda muayyan ma’noda jamoa bo‘lib yashash va hamkorlikning ahloqiy mezonlari namunasidir. Aynan shu kabi udumlar ijtimoiy-psixologik tafakkurning paydo bo‘lishi uchun asos bo‘lib xizmat qilgan. Shu bois ham ijtimoiy-psixologik tafakkur tarixi bilan sotsial psixologiya ning fan sifatidagi tarixida muayyan umumiylik va farqlar mavjud.
Professor G.M.Andreyevaning yozishicha, sotsial psixologiya ning fan sifatida shakllanish tarixini belgilash shuning uchun ham mushkulki, u bir vaqtning o‘zida bir necha fanlar tarixiy rivojlanishiga aloqador bo‘lib, qaysi biri ko‘proq bu jarayonning mohiyatini belgilashini bilish qiyin. Shuni alohida ta’kidlash joizki, sotsial psixologiya ning fan sifatida oyoqqa turishiga ko‘plab nazariy yondashuvlar turtki bo‘ldi. B.Pariginning fikricha, ijtimoiy-psixologik g‘oyalar dastlab boshqa fan sohalarida shakllanib oldi va so‘ngra mustaqil fan sifatida ajralib chiqishi uchun zamin yaratdi. Gap bu o‘rinda uning falsafiy qarashlar doirasida shakllanishi to‘g‘risidadir. Ushbu jarayondagi bo‘linish yoki ajralib chiqish asosan falfasadan psixologik va sotsiologik nazariyalarning ajralib chiqishi hisobiga sodir bo‘ldi,
desak bo‘ladi. Shu nuqtai nazarni yoqlagan olimlardan O.Klaynberg va G.Olportlar ham ijtimoiy-psixologik g‘oyalar tarixi qadimgi grek falsafasiga, xususan, Platon g‘oyalaridan, va nafaqat Platon, balki Aristotel g‘oyalaridan boshlanganligini ta’kidlaydilar. Falsafaning yangi davrida paydo bo‘lgan olimlardan Gobbs, Lokk, Galvetsiy, Russo, Gegellarning jamiyat va shaxs o‘zaro munosabatiga oid qarashlarida ham olimlar ta’kidlagan sof ijtimoiy-psixologik nuqtai nazarlarning shakllanganligini ta’kidlash mumkin.
Agar yuqoridagi allomalar asarlarida falsafa doirasida ijtimoiy-psixologik qarashlar mavjud bo‘lgan bo‘lsa, bevosita fan sifatida Sotsial psixologiya ning o‘z predmetiga ega bo‘lish tarixi yanada diqqatga sazovordir.
Bu davrda sotsial psixologiya ning rivojiga umuman jamiyatda sodir bo‘layotgan ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy o‘zgarishlar sabab bo‘ldi. Masalan, XIX asrning o‘rtalariga kelib qator Yevropa mamlakatlarida sanoat va savdo-sotiqning rivojlanishi davlatlararo iqtisodiy aloqalarning keskinlashuviga, shu asnoda millatlar va xalqlararo munosabatlarning tig‘izlashuviga olib keldi. Bu o‘z navbatida tilshunoslikning rivoji va xalqlar psixologiyasining shakllanishiga olib keldi. Lekin tilshunoslik fani o‘z imkoniyatlari darajasida turli xalqlar o‘rtasidagi muomala va muloqotning samarali yo‘llarini belgilash, odamlarning samarali hamkorligini ta’minlashga ojiz edi.
Aynan shunday shu davrga kelib antropologiya, etnografiya, arxeologiya sohasida ham qator muvaffaqiyatlar qozonila boshlandiki, ular ham qo‘lga kiritgan noyob natijalarni sotsial psixologiya siz aniq ta’riflay va tavsiflay olmadi. Masalan, aynan shu davrda ingliz antropologi E.Teylor ibtidoiy jamoalarning madaniyatiga oid, amerikalik etnograf va arxeolog L.Morgan hindularning turmush tarzi, fransuz sotsiolog va enografi L.Levi-Bryul ibtidoiy odamning tafakkur tarziga oid tadqiqotlarini yakunladi. Bu tadqiqotlar natijalarini to‘la tahlil etish esa muayyan etnik guruhlarning o‘ziga xos an’analari, urf-odatlarini bilish, bir-biri bilan taqqosalashni taqozo etdi. Bundan tashqari, kapitalistik munosabatalar jamiyatda muayyan kriminal guruhlarning ham paydo bo‘lishi ularning xulq-atvoriga xos psixologik qonuniyatlarni ochish, jinoyatchilikning ko‘p holatlarda uyushgan guruh
tomonidan sodir etilgani sababli, shunday guruhning psixologiyasini o‘rganishni talab etdi. Shu bois ham amerikalik psixolog T.Shibutani haqli ravishda ta’kidlaganidek, ayrim fan vakillarining o‘z muammolarini hal qila olmayotganligi Sotsial psixologiya ning mustaqil fan tarmog‘i sifatida bo‘linib chiqishiga zamin yaratdi (T.Shibutani, 1999).
Ikkinchidan, XIX asrning o‘rtalariga kelib, shu paytgacha alohida individ psixologiyasini o‘rganib kelayotgan psixologiya fanida, ayniqsa, uning patapsixologiya tarmog‘ida ayrim noyob tadqiqotlar o‘tkaldiki, ularda individ xulqini uni o‘rab turgan insonlar va ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar va hamkorlik, o‘zaro ta’sirlarsiz tasavvur qilib bo‘lmay qoldi. YA’ni, shaxsning xulq- atvorini tushuntirishda uni o‘rab turgan odamlarning ta’siri ham borligini tan olmaslik mumkin bo‘lmay qoldi. Lekin ayni shu davrda bu umumiy psixologiyaning ayrim masalalarigagina xos, degan tasavvur doirasida shunday xulosalarga kelingan
_edi.


Bundan tashqari, sotsiologiyaning o‘zi XIX asrning o‘rtalarida o‘z taraqqiyotining rivojida shunday darajaga erishdiki, bu ishlar fransuz pozitivist faylasufi O.Kont nomi bilan bog‘liqdir. Ijtimoiy jarayonlarning psixologik, aniqrog‘i, biologik kelib chiqishiga (G.Spenser) bo‘lgan qiziqish ijtimoiy mavjudlikka psixologik yondashuv orqali baho berish zaruratini keltirib chiqardi.
Diadaning cheklangan ekanligini tushungan boshqa sotsiologlar, masalan, amerikalik L.Uord, F.Giddings kabilar ijtimoiy xulqni jamoaviy psixika fenomeni orqali tushuntirishga urindilar. Ularning ta’kidlashicha, dastlabki ijtimoiy fakt alohida individning ongiga emas, balki u mansub bo‘lgan “qavmning psixologiyasi”ga aloqadordir. YA’ni, ijtimoiy fakt – bu mohiyatan ijtimoiy tafakkur, aqldir. Uni jamoa yoki jamiyat psixologiyasi o‘rganishi kerak. Ular bu o‘rinda sotsiologiyani nazarda tutganlar.
Sotsiologiyaning “psixologiyalashuvi” sotsial psixologiya ning predmetini aniqlashda juda qo‘l keldi, desak bo‘ladi, chunki aynan shunday yondashuv sotsiologiyadagi psixologik yo‘nalishni ta’minlash bilan bir qatorda sotsial psixologiya ning o‘zini ham alohida fan sifatida tug‘ilishiga asos yaratdi. YA’ni, motivlarini