Редаксийа щейяти

 
Çirklənmiş torpaqda ağır metalların təmizlənmə üsulları 
 
İnsaf Həmzəyeva 
Ekologiya İnstitutunun şöbə müdiri, 
E-mail:  
[e-mail]
,  
Leyla Camalova 
Ekologiya İnstitutunun baş elmi işçisi, 
Günay Əlizadə 
Ekologiya İnstitutunun elmi işçisi 
 
Rəyçilər: r.ü.e.d., prof. H.İ. Aslanov 
               b.ü.f.d., dos. H.M. Hacıyeva 
 
Açar sözlər: kimyəvi analiz, antropogen, zəhərlənmə, çirklənmə,  çirklənmə dərə-
cəsi, tullantı sular, neftlə çirklənmə, ağır metal, ekoloji durum 
Ключевые  слова:  химический  анализ,  антропоген,  отравление,  загрязнение, 
степень  загрязнения,  сточные  воды,  загрязнение  нефтью,  тяжелые  металлы,  экологи-
ческое состояние
 
Key words: ъhemical analysis, degree of being anthropogenic poisoned, getting dirty, 
garbage waters, rub with kerosene getting dirty, heavy metal, ecological situation 
 
Ətraf  mühitə  daxil  olan  ağır  mütalların  təxminən  90%-i  torpaqda  toplanır.  Ağır 
metallar  –  çox  təhlükəli  kimyəvi  çirkləndiricilər  sırasına  daxildir.  Antropogen  təsirlər 
nəticəsində onların ekosistemə düşməsi canlı orqanizmlərdə baş verən mühüm funksiya-
ların dəyişikliyinə səbəb olur. 
Atmosfer, hidrosfer, litosfer, canlı orqanizmlər və torpaq arasında yaranan zəncir 
çox  həyati  vacib  prosesdir  və  nəsilverməyə  –  məhsuldarlığa  unikal  xüsusiyyət  verir. 
Texnogen,  əsasən  də  ağır  metallarla  çirklənmədə  torpaq  təbii  filtr  rolunu  oynayır  və 
çirklənmə onun bioloji xüsusiyyətlərinə təsir edir. Bu vaxt torpaq mikroorqanizmlərində, 
bioloji müxtəlifliyində dəyişiklik müşahidə edilir. 
Çirklənmədən  mikroorqanizmlərin  strukturunda  dəyişiklik  müşahidə  edilir.  Bu-
nunla  yanaşı  fermentativ  aktivliyin  azalması  müşahidə  olunur.  Ağır  metallar  torpaqda 
suda həll olunmuş vəziyyətdə, iondəyişmiş və adsorbsiya olunmuş formada olur. 
Ağır metalların torpağa keçməsini 4 yolla göstərmək olar: 
1)
 
Diffuziya 
2)
 
Filtrasiya 
3)
 
Sorbsiya 
4)
 
Dsorbsiya 
Hal-hazırda Cu, Zn, Co və Mo kimi kənd təsərrüfatında geniş işlənən metalların 
müxtəlif tipli torpaqlarda yayılması yaxşı öyrənilmişdir. Eyni zamanda çox az tapılan və 
dəhşətli  çirklənmə  verən  Cr,  Hg,  Pb,  Cd,  Sn  kimi  metalların  torpaqda  yayılması  haq-
qında çox az informasiya var. 
Metallar  torpaqda  sərbəst  ionlar  (Cd
2+
,  Zn
2+
,  Cr
7+
)  şəklində  və  həll  olunmuş 

---

Бакы Гызлар Университети                                                                     Elmi əsərlər 2015/2