Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
|
Редаксийайа дахил олуб: 24.04.2015
Бакы Гызлар Университети Elmi əsərlər 2015/2 133 Ибтидаи синифлярдя шаэирдлярин нитг вярдишляринин инкишаф етдирилмяси васитяляри Зющря Мяммядова Sumqayıt Dövlət Universitetiнин баш мцяллими Е-маил: дурдана-а@маил.ру Ряйчиляр: ф.ц.ф.д., дос.Д.Т.Ялийева пед.ц.ф.д., дос.С.А.Рящимова Açar sözlər: ibtidai sinif, nitq vərdişləri, vasitələr, işin məzmunu Ключевые слова: начальная школа, речевые навыки, средства и содержание работы Key words: elementary school, speech habits, means and content of the work Nitq mədəniyyəti dedikdə, hər şeydən əvvəl, filologiyanın dildən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə qaydalarını elmi əsasda öyrənən sahəsi nəzərdə tutulur. Nitq mədəniyyəti anlayışından bu və ya digər nitq təzahürünün keyfiyyətini bildirmək üçün də istifadə edilir. Nitq mədəniyyətinin konkret predmetini müəyyənləşdirmək (məsələn, fonetika, qrammatika və s. predmeti kimi) çox çətindir və bu sahə bir növ predmetsiz sahədir. Çünki burada bu və ya digər dil faktı, hadisəsi yox, üsullar, qayda-qanunlar sistemi öyrənilir. Bundan əlavə nitq mədəniyyəti milli mədəniyyətin tərkib hissəsidir. Millətin mədəniyyətinin göstəricilərindən biri də gözəl nitqdir (həm şifahi, həm də yazılı nitq nəzərdə tutulur). Gözəl nitq üçün birinci növbədə aşağıdakılar tələb olunur: a) dilin özünün səmimiliyi, ifadə imkanlarının genişliyi (Azərbaycan dilinin fonetik, leksik və qrammatik quruluşu buna tam imkan verir); b) həmin dildən istifadə edənlərin hazırlığı, yəni dilin səmimiliyindən, ifadə imkanlarının genişliyindən faydalanmaq vərdişlərinin inkişaf etməsi. Müasir dövrdə elmi informasiyanın fasiləsiz axını ibtidai siniflərdə rabitəli nitq vərdişləri aşılanmasını təxirəsalınmaz bir vəzifə kimi qarşıya qoyulur. Bununla əlaqədar ana dili təliminin təkmilləşdirilməsi, şagirdlərin nitq mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsi üzrə işlərin məzmununun zənginləşdirilməsi metodik və pedaqoji nöqteyi nəzərdən böyük əhəmiyyət kəsb edir. L.V.Zankov, R.B.Elkonin, A.A.Lyublinskaya və başqalarının tədqiqat- larında kiçik yaşlı məktəblilərin idraki imkanlarının yuksəkliyi qeyd edilir. Onlar şagirdlərin malik olduqları potensial imkanlarından lazımi səviyyədə, məqsədyönlü şəkildə istifadə olunmasını, I-IV siniflərdə ana dilinin hərtərəfli öyrənilməsini, bir sıra nəzəri və praktik məsələlərin elmi əsasda verilməsini tələb edirlər. Məktəbə ilk qədəm qoyan uşaqların fərdi nitq xüsusiyyətlərini öyrənmədən, onlardı nitq mədəniyyətini formalaşdırmaq və bu məqsədlə də aparılan işlərin məzmunlu və sistemli təşkili düzgün həll edilə bilməz. Müasir məktəblinin dilini öyrənmək lazımdır. Uşaqlar məktəbəqədərki dövrdə danışıq nitqini öyrənir, dilin qrammatik qayda- qanunlarını praktik yolla mənimsəyir, ətraflarındakı adamlarla ünsiyyətə qoşulur, başqalarının fikrini başa düşür və nəhayət, öz fikirlərini müəyyən dərəcədə rabitəli şəkildə ifadə etməyi bacarırlar. Altıyaşlıların nitqi beş və yeddiyaşlıların nitqindən də müəyyən xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Bu fərq, hər şeydən əvvəl, onlarda fiziki-fizioloji proseslərin inkişafı ilə şərtlənir. Uşaqların fiziki cəhətdən müxtəlifliyi onların nitqinə də təsir göstərir. Elə ki, anato- |