Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Е-маил
|
Redaksiyaya daxil olub: 06.04.2015
Бакы Гызлар Университети Elmi əsərlər 2015/2 23 Bədii nəsrdə tarixi hadisələrin inikasında bədii təxəyyül faktoru Bəxtiyar Əsgərov filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Е-маил: ndn-2009@mail.ru Rəyçilər: f.ü.e.d., prof. B.Əhmədov f.ü.e..d., prof.M.Qasımlı Açar sözlər: roman, mənbə, tarix, sintez, gerçəklik, bədii təxəyyül Ключевые слова: роман, источник, история, синтез, действительность, художественный вмысль Key words: roman, the source, history, synthesis, the reality, artistic imagination XX əsrin 30-cu illərindən başlayan tarixə müraciət intensiv xarakter aldıqca yazıçı və tarix, tarixin bədii inikası, tarixi düşüncə vüsəti məsələləri diqqət mərkəzində olmuşdur. Tarixin bədii yaradıcılığın mənbələrindən birini təşkil etməsi prosesindən sonra daha kəskin və aktual şəkildə qarşıda duran əsas problemlərdən biri olur. Tarixi mövzuya maraq artdığı kimi, tarixdən yazılan əsərlərə də oxucu marağı artmağa başlayır. Lakin elə bu vaxtdan başlayaraq əsərdə tarixi gerçəklik və bədii təxəyyül məsələsi ilə bağlı bağlı nəzəri fikirdə yaranan mübahisələr bu gün də bu və ya başqa şəkildə davam edir. Əlbəttə, bu mübahisələrin məzmunu zaman keçdikcə dəyişir və inkişaf edir; 30-40-cı illərdə gerçəklik və bədii təxəy- yülün sintezi 70-80-ci illərin nəzəri pəncərəsindən, yaxud postmodernist düşüncənin tarixə baxışından fərqlənir. Biz burada Azərbaycan tarixi romanının müəyyən mərhələlərndə tarixi gerçəklik və bədii təxəyyül probleminə nəzər yetirəcək və onların qarşılıqlı münasibətlərinə ədəbiyyatşünaslığın mövqeyni təhlilə cəlb edəcəyik. Bədii əsərdə gerçəklik və bədii təxəyyül probleminə nəzər yetirərkən belə bir qənaəti xüsusi vurğulamaq lazım gəlir ki, tarixi romanda yazıçının əsas məqsədi qələmə aldığı döv- rün, hadisənin mahiyyətini təhrif etməməsi, eləcə də, aparıcı meyillərin əsas xüsusiyyətlərinə mümkün qədər əməl etməsidir. Ancaq onu da nəzərə almaq lazımdır ki, hər hansı bir tarixi mövzuda əsər yazarkən yazıçı həmin dövrün tarixi hadisələrini yaxşı öyrənməli, bilməli olsa da, heç zaman hər hansı bir tarixçinin vəzifəsini öz öhdəsinə götürmür. Yazıçının məqsədi tarixi təkrar etməkdən, tarixi xronoloji cəhətdən təsvir edərək onun surətini çıxarmaqdan daha çox, tarixi həqiqətləri söyləmək, tarixin fəlsəfi, etnoqrafik, etnopsixoloji dərkini verməkdən ibarətdir. Göründüyü kimi, tarixi romana nəzəri yanaşma bir çox sualları ortaya çıxarır, eyni za- manda belə bir həqiqəti ortaya qoyur ki, tarixin bədii düşüncəyə nüfuzu böyük olsa da, tarixi həqiqətlə bədii təxəyyülün sərhədlərini qarışdırmaq olmaz. Təəssüf ki, Azərbaycan ədəbiyyat- şünaslığında hələ də tarixçi ilə yazıçının vəzifələri aydınlaşdırılmayıb. Tarixi mövzu nədir, ta- rixçi ilə yazıçı (yaxud şair, dramaturq!) hansı məqamda birləşir, hansı məqamda ayrılırlar. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının tarixi romanlarla bağlı araşdırmaları bir şeyi ortaya çıxarır: ədəbi, tarixi əsərdə tarixin "təhrifi" Azərbaycan tarixi romanlarının "Axilles dabanı" olduğu kimi, milli ədəbiyyatşünaslığımızın da ən zəif nöqtəsidir. İlk tarixi roman yarandıqdan sonra ədəbi əsərdə tarixin təhrif olunması ilə bağlı müx- təlif məqalələr, rəylər yazılmışdır. Hətta burada yazıçı və tarixçi, yazıçı-yazıçı arasında gedən polemik müzakirələr də getmişdir. Bir məsələ aydındır ki, Azərbaycan tarixi romanlarının ya- |