Referat mavzu: "Markaziy asab tizimi " Bajardi: 401 -guruh G`aniyeva K. Tekshirdi: b f. n. Ismayilova M. A
Yüklə 107,29 Kb.
|
|
Miyacha
Miyacha o’tkazuvchi yo’llar orqali markaziy asab tizimining deyarli hamma bo’limlari bilan bog’langandir. Miyachaning funksiyalari hayvonlar ustida tajriba qilib o’rganilgan. Miyacha funksiyalarini tekshirish uchun hayvonlarning miyachasi tamomila yoki qisman olib tashlangan. Miyachani olib tashlash yoki unga zarar yetkazish hayvonning harakatlariga va gavda vaziyatiga ta’sir etadi. Miyachaning faqat yarmi olib tashlanganda hayvonning o’sha tomondagi oyoqlari cho’ziladi, hayvon tura olmaydi va miyachasi zararlangan tomonga qarab yiqilib tushadi. Oradan bir necha kun o’tgach bu hodisalar ancha kamayib, hayvon o’rnidan turishi, yurishi va ayrim murakkab harakatlarni bajarishi mumkin. Hayvonning miyachasi olib tashlangan tomondagi harakatlargina birmuncha beo’hishov bo’ladi. Agar hayvonning miyachasi butunlay olib tashlansa, chuqur va jiddiy o’zgarishlar ro’y beradi. Bunda hayvon dastlabki kunlarda o’rnidan tura olmaydi va qanday bo’lmasin harakat qila olmaydi. Bir necha kundan keyin hayvon qisman harakat qila boshlaydi. Ammo hayvon o’rnidan turish uchun oyoqlarini keng yozadi, yurganda ko’pgina ortiq va omonat harakatlarni qiladi. Miyachani olib tashlash natijasida hayvonning harakatlarida kelib chiqadigan o’zgarishlar quyidagi to’rt guruhga bo’linadi: 1. Muskullar tonusining o’zgarishi (atoniya). Miyacha olib tashlangandan keyin dastlab muskullar tonusi juda ham kamayadi, natijada muskullar ilvillab qoladi. Miyacha faoliyati izdan chiqqanda muskullar tonusi shu tariqa buziladi. Ammo bir necha kundan keyin yozuvchi muskullar tonusi oshadi, qo’l-oyoq yoziladi, bosh orqaga qayriladi. Miyacha olib tashlanganda muskullar tonusi yo’qolishdan ko’ra, tonus taqsimotini idora etishning ko’proq buzilishi bir qancha tekshirishlarda isbot etilgan. Miyacha olib tashlangandan keyin ikki hafta o’tgach, tonus sekin-asta avvalgi asliga keladi va hayvon birmuncha beo’xshov harakat qilsa ham, har qalay anchagina harakatlarni bajaradigan bo’lib qoladi. 2. Tez charchash (asteniya). Miyachasi olib tashlangan hayvon juda tez charchaydi. Sog’lom it kichik harakatlarni bemalol ado eta olsa, miyachasi olib tashlangan it shunday harakat qilish natijasida charchab qoladi. Hayvon arzimas harakatdan keyin shu qadar charchaydiki, yotib dam oladi. Modda almashinuvi juda ham kuchayib ketadi. 3. Qo’l-oyoq va boshning titrashi (astaziya) Miyachasi olib tashlangan hayvon titramasdan turolmaydi va boshini tutolmaydi. Itning miyachasi olib tashlangandan keyin u oyog’ini darrov ko’tara olmaydi; u oyog’ini ko’tarishdan oldin bir qancha tebranma harakatlar qiladi. Agar bunday it turg’azib qo’yilsa, gavdasi va boshi hamisha tebranib turadi. Agar shunday itga ovqat berilsa, u ovqatni yeya olmaydi, chunki boshini tebranishdan to’xtata olmaydi. It faqat tasodifan boshining bir tebranishida ovqatdan bir luqmasini og’ziga oladi. Miyachasi olib tashlangan itning birdaniga to’xtata olmaydigan va ko’p marta takrorlaydigan bunday uzluksiz harakatlari ketma-ket keluvchi bir qancha reflekslardan iborat. Bunday (ketma-ket keluvchi) reflekslarda har bir harakat tamom bo’lishi bilan navbvatdagi harakat boshlanadi. 4. Harakatlar koordinatsiyasining buzilishi (ataksiya). Miyachasi olib tashlangan it aniq, chaqqon, uyg’un harakatlar qila olmaydi. U oyoqlarini kerib, qoqilib-surilib va yiqilib turib yuradi. Yurganda oyoqlarini xuddi xo’rozga o’xshab yuqori ko’tarib tashlaydi, shu sababli bunday yurish xo’roz yurish deb ataladi. Odamning miyachasi zararlanganda ham shunday o’zgarishlar kelib chiqadi. Miyachaning funksiyasi harakatlarni koordinatsiyalash (uyg’unlashtirish) va muskullar tonusini mutadil ravishda taqsimlashdan iborat ekanligi ko’pgina tekshirishlar bilan uzil-kesil aniqlangan. Miyacha harakatlar koordinatsiyasini amalga oshirish bilangina qolmay, organizmdagi vegetativ jarayonlarga ham ta’sir etadi. Miyacha simpatik nerv tizimi orqali miyaning barcha bo’limlariga adaptatsion-trofik ta’sir ko’rsatadi. Boshqacha aytganda, miyacha nerv tizimida modda almashinuviga ta’sir etadi va uning o’zgarib turadigan sharoitlarga moslashuviga imkon beradi. Yüklə 107,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|