Referat Mavzu: Navoiyshunoslik. Navoiy asarlarida til madhi. Bajardi: 2 kurs 204 guruh talabasi

Mavzu: Muqimiy hajviyoti va sayohatnomalari.
REJA:

1. Muqimiy hajviyoti.

   
   

2. Shoirning shayohatnomalari

   
   

Muqimiy nafaqat lirik shoir, balki o'tkir hajvgo'y ham edi. U o'z hajvlarida tekinxo'r va yulg'ich boylarning jirkanch qiyofasini ro'yi -rost ochib berdi. Shuningdek, "tanob" voqeasini o'z ko'zi bilan ko'rgan shoir tanobchilarni o'zlaricha "kashf etgan siyosati " haqida yozadi.

Tanobchi — yer o'lchovchi degani. Har erta bahorda dehqonning ekkan yerini maxsus kishilar chiqib o'lchab, shunga qarab soliq belgilab beradi. Bu yer solig'i "tuproq titkilab" kun o'tkazayotgan dehqon uchun juda azob edi. She'r qiyinchilikda qolgan dehqonning arznomasi tarzida yozilib, shunday boshlanadi:

Bo'ldi taajjub qiziq hangomalar,
Aiz etayin emdi yozib nomalar.
O'n ikki oyda keladur bir tanob,
O'zgalara rohat-u menga azob.
Keyingi misralarda o'shandayin dehqonni azoblash evaziga "rohat ko'ruvchilar" bilan tanishtiradi. Bular — yer o'lchovchi amaldorlar Suit on Alixo'ja va Hakimjonlar. Ular insofsizlik, makkorlik va ochko'zlikda ustasi farang odamlar. Bu ikki amaldorni nafs balosi o'zaro yaqinlashtirgan. Ular bir-biriga g'oyat mehribon, oralaridan qil o'tmaydigangina emas, balki ularning biri yoki ikkinchisi pilikdek bir-birlariga singib ketgan "qadrdonlar":

Osh yesalar o'rtada sarson ilik,
Xo'ja - chiroq yog'i, Hakimjon pilik
Bir so'zbilan aytganda, '"Tanobchilar" - Muqimiyning o'zxalqiga achinib, Chor hukumati o'rnatgan tartibning jirkanch mo-hiyatidan kuyunib yozilgan asar.

Muqimiyning satirik merosi ichida "To'yi Iqonbachcha" she'ri alohida o'rin tutadi. Bu satira syujet asosiga qurilgan bo'lib, unda bir gumashtaning to'y qilish hangomasi beriladi. Voqea shun­day: Toshkentdagi bir boyning Iqondagi gumashtasi to'y qilmoqchi va bu haqda xo'jayinga xabar berish uchun "sim qoqdi". Biroq, xo'jayindan kutilmaganda tanbehona javob oladi.

Gumashtaning boshi qotti. To'y qilmay desa elga ovoza bolgan, qilay desa xo'jayinga qarshi borolmaydi. Na qilsin?! Xullas, yashirincha, yeng uchida to'y bo'ldi. To'yga tayyorgarlik ham shundayki, "O'choq ustidagar yo'talsa birov, yer edi yelkasiga kasov" bo'ldi. Qo'shni bilmasin deb hech kim ovozini qattig' chiqarmadi.
Ikkinchi bir "qahramon" Laxtin deganlari ham Muqimiy hajviyotining taniqli va doimiy obektlaridan. U bir qator zavod va fabrikalar, bosmaxonalar ochgan, badnafslikni shior qilgan yulg'ich boylardan bo'lgan. Shoirning yetti baytli "Dar shikoyati Laxtin" she'ri aynan shu haqda.
"Maskovchi boy ta'rifida" she'ri mahalliy boylarimizdan Hodiho'ja haqida hikoya qiladi. U badqiliq va badxulq, oilaga ham muhabbatsiz, ma'naviy порок, aqlsiz va uquvsiz bo'lgani uchun singan boylardan.
"Voqeai ko'r Ashurboy hoji" deb nomlangan masnaviyda hajga borib kelganligi uchun o'zini "muborak" kishilarday tutgan, ammo qarib quyilmagan, hajga borib kelsa ham, axloqi buzuqligicha qolgan bir boyning qilmishi va qo'lga tushganida suvdan quruq chiqishi hajviy yo'sinda tasvir etilgan. Ya'ni ko'r Ashurboy de­ganlari shunchalik tubanlikka boradiki, kambag'al qo'shnisining qiziga tajovuz qiladi, ko'tarilgan shovqin-surondan ko'pchilik bundan xabar topib, uni qo'lga tushiradi, ammo zamona boylarniki bo'lganligi uchun mahkama ma'murlari ham, qozilar ham ko'r Ashurboyga hech qanday chora ko'rmay, bu ishni bosdi-bosdi qilib yuboradilar. "Qachon kambag'alning so'zi o'tar" deb kuyunadi shoir.
Bulardan tashqari "Hajvi xalifai Mingtepa", "Dar mazammati qurbaqa" satiralarida ham yuqoridagilarga xos qiyofani Dukchi eshon timsolida ko'ramiz.
"Aroba", "Loy", "Pashshalar", "Bezgak", "Saylov" deb nom­langan she'rlarida ham, "Ot", " Ko'sa" turkumidagi yumorlarida ham turmushning turli manzaralarini, o'sha davr hayoti uchun xarakterli bo'lgan mayda-chuyda kamchiliklarni, Ismoil otadek kamsuqum, kamsuxan zamondoshlariga ishora qilib, uning kasb-kori, yotish-turishi bilan bog'liq kulgili voqealarni yengil hazil bilan bizgacha yetkazadi.
Bir so'z bilan aytganda, Muqimiy hajviyoti o'sha davr zahmatkash xalqning hayqirig'i, nidosi edi.