Referat tema : Jınayat jumısın qozǵatıwdıń anıqlıǵı Tapsırdı : N. Keńesbaeva Qabılladı : B. Qlisheva Nókis-2022

3. 1 Jınayat jumısları birlestirilgende olardıń sudlawga tiyisliligi

Ayıplanıwshı bir neshe jınayattı bir aymaqta emes, bálki bir túrdegi bir neshe sud háreket etetuǵın orında ámelge asırǵan bolıwı múmkin yamasa Bir neshe shaxslar bir jınayattı túrli orınlarda ámelge asırǵan bolıwları jáne bul jınayatlar birdey degi bir neshe sudqa tiyisli bolıwı múmkin. Bunday jaǵdaylarda jumıslar birlestiriledi. Jınayat jumısı bolsa sol jumıs boyınsha dáslepki tergew qayda tamamlanǵan bolsa, sol aymaqtaǵı sudtıń sudlawina tiyisli boladı.

Bir shaxs yamasa bir gruppa shaxslar túrli dárejedegi sudqa tiyisli jınayatlardı júz qılıwda ayblangan bolsa, barlıq jınayatlar tuwrısındaǵı jumıs sol sudqa salıstırǵanda joqarı bolǵan sud tárepinen kóriledi. Mısalı : juwapkerlikti salmaqlilastiratugin jaǵdaylarda kózkóreki adam óltiriw (JK 97-element ), juwapkerlikti salmaqlilastiratugin jaǵdaylarda ar-namısqa tiyiw (JK 118-element 4-bólegi). Bul jaǵdayda turles yamasa mazmunına kóre (predmetli) kóre sudlawga tiyislilik ámelde boladı hám buǵan muwapıq rayon (qala ) sudı emes, bálki joqarı sud (Qaraqslpag'istsn Respublikası Joqarı Sudı, Tashkent qala hám wálayat sudi) sudlawina tiyisli boladı.

Bir shaxs yamasa bir gruppa shaxslar bir neshe jınayatlardı qılıwda ayblansa, eger bunday islerdiń esh bolmasa birewi áskeriy sudnin sudlawina tiyisli bolsa, barlıq jınayatlar haqqındaǵı hám barlıq shaxslarǵa tiyisli jumıs áskeriy sud tárepinen kóriledi (JPK 392-element ). Áskeriy sud jınayat jumısları menen birgelikte áskeriy bólimler (mekemeler), mámleket, jámiyetlik hám kommerciya shólkemleri, mekemeleri, kárxanaları hám bólek puqaralardıń jınayatı áqibetinde jetkizilgen zárerdi oraw tuwrısındaǵı puqaralıq jumısların da kórip shıǵadı. Bir gruppa adamlardıń birewi áskeriy sudtıń sudlawina tiyisli jınayattı júz etken bolsa, oǵan qosılıp barlıq jınayat jumısları áskeriy sudtıń sudlawinda kóriledi.

Eger ol yamasa bul sebepke kóre jumıs birdeyde bolıp, basqa bir qansha sud sudlawina tiyisli bolǵan jumıs qaysı aymaqta dáslepki tergew yamasa sorastırıw toqtatilgan bolsa, sol orındaǵı sudtıń sudlawina tiyisli esaplanadı. Eger jınayat jumısı birdey dárejedegi bir neshe sudtıń sudlawina tiyisli bolsa, jınayat jumısın dáslepki tergew tamam bolǵan orındaǵı sudta kórip shıǵıw maqsetke muwapıq bolıp esaplanadı. Buǵan baylanıslıǵı másele JPKning 393-statyasında kórsetilgen qaǵıydalarǵa tiykarınan sudlawga tiyislilik belgilenedi.

Jınayat jumısın qaysı sudqa tiyisliligi máselesi birinshi márte dáslepki tergew tamam bolǵandan keyin, jumıstı prokuror arqalı sudqa jiberiw waqtında kelip shıǵadı. Keyininen bul másele jumıs kelip túsken sud tárepinen tekseriledi. Jınayat jumısınıń qaysı sudqa tiyisliligi máselesi sudta jınayat protsessi qatnasıwshılarınıń qálewi yamasa sud'yalardin qálewi menen emes, bálki nızamda kórsetilgen tiykarda, tártipte sheshiledi.

Jınayat jumısın bir suddan tuwrıdan-tuwrı sonday dárejedegi sudqa ótkeriwge jol qoyılmaydı.

Usınıń menen birge sud jiberilgen jınayat jumısın ózine tiyisli ekenligin anıqlawı kerek. (JPK 396 -statyasınıń 1-bólegi). Birpara waqıtlarda jınayat jumısın tolıq, hár tárepleme, qalıs hám waqıtında kóriliwin támiyinlew maqsetinde jınayat jumısı bir suddan ekinshi sudqa ótkeriliwi múmkin. Lekin jumıstı basqa sudqa ótkeriwdiń málim shártleri ámeldegi (JPK 393-statyası ).

Jınayat jumısı sud'ya tárepinen bul sudqa tiyisli emes, bálki, basqa sudtıń sudlawina tiyisli ekenligin anıqlansa, onı sol tiyisli sudqa jiberedi. Bul sud'yaning ajırasıwı, joqarı sud baslıǵınıń bolsa sheshimi menen protsessual rásmiylestiriledi.

Arnawlı bir rayon (qala ) sudınan Qaraqoapag'istsn Respublikası, wálayatlar, Tashkent qala aymaǵındaǵı jınayat jumısları boyınsha basqa sudqa ótkeriw tuwrısındaǵı sud'yaning ajırasıwı yamasa bolmasa prokurornin usınısnaması ámeldegi bolǵan jınayat jumısları tiyisli tártipte joqarı sud instantsiyasining baslıǵına jiberiledi. Bul jumıs maydanınan jınayat jumısları boyınsha joqarı sudtıń baslıǵı óz sheshimi menen arnawlı bir aymaqtıń sudlawina tiyisliligin belgileydi jáne bul boyınsha qarar qatań bolıp, tartıs etiwge jol qoyılmaydı.

Jınayat jumısınıń tiyislilik máselesine ámel etilip, jınayat protsessual nızamı hám Ózbekstan Respublikası Joqarı Sudı Plenumi qararları talaplarına tolıq ámel etilgen halda jiberilgen jınayat jumısın sud qabıl qılıp alıwǵa májbúr.

Sud sudlawga tiyisliligine ámel etip, qabıl etip alǵan jumıs, eger keyin basqa sol dárejedegi sudtıń sudlawina tiyisli ekenligi sud májilisinde málim bolıp qalǵan jaǵdaylarda sud jumıstı kóriwdi dawam ettiredi jáne bul jumıs boyınsha húkim shıǵarıwǵa haqılı bolıp tabıladı. Sol orında jınayat protsessual nızamında belgilengen normativlik-huqıqıy kriterya ámelde bolıwlıǵın atap kórsetiw kerek. Sud jıynalısı waqtında joqarıda kórsetilgen jaǵday júzege kelip, jumıstıń jaǵdayların tolıq tekseriwge zálel jetkezilmaslik inabatqa alınıwı kerek. Usı sudta jumıstı kóriw onıń jaǵdayların tolıq tekseriliwin támiyinlemese, sud tiyisliligine kóre jumıstı basqa sudtıń sudlawina jiberedi (JPK 393-statyası ).

Paydalanılǵan ádebiyatlar :

1.Узбекистан и международные договора по правам человека. Т., “Адолат“ 1998 йил

2.Абдумажидов Г. А. Предварительное расследования. Т., 1985 й.

3.Абдумажидов Г. А. Расследование преступлений. Т., 1986 й.