Referati mundarija Qishloq xójaligida raqamli iqtisodiyotni shakillantirishning mohiyati,ahamiyati va yónalishlari 1

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTETI
IQTISODIYOT (TARMOQLAR VA SOHALAR) YO’NALISHI
4-BOSQICH I-220-GURUH TALABASI
Shavkatova Muhayyoning
QISHLOQ XO’JALIGI IQTISODIYOTI FANIDAN TAYYORLAGAN
REFERATI
Mundarija
Qishloq xójaligida raqamli iqtisodiyotni shakillantirishning mohiyati,ahamiyati va yónalishlari
1.
Qishloq xo`jaligi tarmoqlarini joylashtirishda hisobga olinadigan qonuniyatlar.
2.
Qishloq xojaligini hududiy tashkil etishda iqtisodiy ijtimoiy omillarnng ahamiyati.
3.
Qishloq xo`jaligini ixtisoslashtirish.
Bugungi kunda raqamli iqtisodiyot jamiyatning shu bilan birgalikda iqtisodiyotning ham barcha sohalariga kirib bormoqda. Qishloq xo'jaligi ham bundan mustasno emas. Qishloq xo'jaligini raqamlashtirish orqali bu sohani yanada rivojlantirish bugungi kunda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Zamonaviy jamiyat uchun raqamli iqtisodiyot nisbatan yangi jarayondir. Hukumatimiz tomonidan ham bu borada bir qaror amaliy darajadagi ishlar olib borilmoqda. Bu sohani rivojlantirish orqali, qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini oshirish, texnologik echimlar va uskunalarni takomillashtirish, tayyor mahsulotni saqlash, sotish va yakuniy iste'molchilarga yetkazib berish tizimini rivojlantirishga imkon beradigan katta hajmdagi raqamlarni qayta ishlashga asoslanadi. Kelajakda qishloq xo’jaligini raqamlashtirish bu sohani yanada rivojlanishga olib keladi. Natijdada raqamlashtirish jarayonida ochadigan imkoniyatlari barcha yuzaga kelgan muammolarni ham bartaraf etishi shubhasizdir. Davlatimiz rahbarining 2019 yil 23-oktabrdagi farmoni bilan O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasi qabul qilingan edi. Ushbu hujjat doirasida zamonaviy yondashuv asosida soha modernizatsiyasi boshlandi. Hududlarimiz salohiyatidan to‘g‘ri foydalanib, qayerga nima ekish, qaysi chorva turini yetishtirish, qo‘shilgan qiymat zanjirini yaratish orqali bozorlarimizda go‘sht, sut va tuxum mahsulotlarini ko‘paytirish, narxlar barqarorligini ta’minlash va daromadni oshirish bo‘yicha, samarali tizim ishlab chiqarilishi lozim [1,2]. T.I.Espolov fikriga ko’ra dunyo allaqachon ma'lumotlar, g'oyalar va yangiliklarni o'z ichiga olgan ma'lumotlar oqimlari bilan belgilanadigan raqamli globallashuv davriga qadam qo'ydi. Aqlli qurilmalar tobora kichrayib, tezroq, arzonlashib, kuchliroq bo'lib bormoqda va muammolarni hal qilishning kaliti bo'ladi [3]. V.I.Belskiy tomonidan raqamli texnologiyalarni qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishiga joriy etish ushbu sohani strategik rivojlantirishning eng muhim elementlaridan biridir. Bio va nanotexnologiyalar, genetik rivojlanishdan foyda[1]lanish, qishloq xo'jaligi mahsulotlarini xaridorlarning aniq toifalariga moslashtirish qobiliyati sohaning raqobatbardoshligini oshirishning muhim omilidir, ammo raqamli innovatsion texnologiyalardan faol foydalanmasdan turib mahalliy qishloq xo'jaligi sanoatini tezda yuqori texnologiyali sohaga aylantirishdir [4]. Nuno Geada “Raqamli iqtisodiyot jismoniy shaxslar uchun ham, kompaniyalar o'rtasidagi bitimlar uchun ham katta o'sish potentsialini namoyish etmoqda. Internet ushbu o'tishning katta harakatlantiruvchi kuchidir” deb ta’kidlaydi [5]. Alshehri, M Drew. Slar tomonidan esa elektron tijoratdan foydalanish orqali ham bu tizimni rivojlantirish mumkinligi ta’kidlab o`tilgan [6]. Tadqiqotni olib borishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish asosida qishloq xo’jaligi sohasida faoliyat yurituvchi iqtisodiy sub’ektlar uchun raqamlashtirishning ta’siri, bu boradagi xorijiy va mahalliy olimlarning ishlari o’rganildi va tahlil qilindi. Maqolada nazariy mushohada, tizimli yondashuv, kuzatish, umumlashtirish, tahlil, sintez kabi usullar samarali qo’llanildi, shuningdek qishloq xo’jaligi faoliyatini rivojlantirish va raqamlashtirish jarayonidagi muammolar va ularning echimlari borasida xulosa va takliflar shakllantirilgan. Respublikamizda qishloq xo’jaligi sohasini yanada rivojlantirish maqsadida raqamlashtirish borasida katta ahamiyat qaratilmoqda. Mamlakatimizda qishloq xo`jaligining asosiy ko`rsatkichlariga e’tibor beradigan bo’lsak yildan-yilga o’sishni ko’rishimiz mumkin. Bugungi kunda aqlli qishloq xo‘jaligida foydalanish uchun mo‘ljallangan zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnikasi va texnologiyalar bir qator agroklasterlar va fermer xo‘jaliklari faoliyatida qo‘llanilmoqda. Shu bilan birga, aqlli qishloq xo‘jaligi texnologiyalarini yanada kengroq joriy etish va foydalanishga katta ehtiyoj mavjud. Rivojlangan mamlakatlar tajribasiga e’tibor beradigan bo’lsak, Yaponiyada bugungi kunda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishning barcha bosqichlariga (dalalarni rejalashtirish, yerga ishlov berish, ekin ekish, sug‘orish, parvarishlash, hosilni terib olish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, saqlash, tashish, sotuvga chiqarish va h.k.) turli darajada zamonaviy axborot texnologiyalari joriy etilgan. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligi texnikalarini boshqarish, yuklarni tashish va boshqa jismoniy mehnatni yengillashtiruvchi texnikalar va raqamli texnologiyalarning ahamiyati ortib bormoqda.

Iqtisodiyotning agrar sektori ko'plab tarmoqlarni o'z ichiga olgan bo'lishiga qaramay, asosiylari dehqonchilik va chorvachilikdir. Dehqonchilik yerni yetishtirish va ekinlarni (don, sabzavot, meva va boshqalar) yetishtirishga asoslangan. Chorvachilikning asosini qishloq xo’jalik hayvonlarini yetishtirish tashkil etadi, uni ikki turga - go’sht va sutli qoramollarga ajratish odat tusiga kiradi. Bugungi kunda qishloq xo'jaligi mamlakat iqtisodiyotida katta rol o'ynaydi. U nafaqat davlatni va aholini oziq-ovqat bilan ta'minlaydi, balki ishlab chiqarish tarmoqlari, birinchi navbatda yengil va oziq-ovqat mahsulotlari uchun qishloq xo'jaligi xom ashyosini shakllantiradi. Uning rivojlanish darajasi mamlakatning iqtisodiy xavfsizligini belgilaydi. Hozirgi vaqtda qishloq xo'jaligi ko'plab qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Ularning asosiylari: - yerlarning kamayishi muammosi; - iqlim omillariga yuqori darajada bog'liqlik; - ishlab chiqarishning mavsumiyligi; - oziq-ovqat mahsulotlarini ortiqcha ishlab chiqarishning kamayishi va boshqalardir. Qishloq xo'jaligining milliy iqtisodiyotda tutgan o'rnini hisobga olgan holda, uni rivojlantirish davlatning ustuvor vazifalaridan biridir. Hukumat iqtisodiyotning agrar sektorini faol qo'llab-quvvatlamoqda. Qishloq xo'jaligini axborotlashtirish ijtimoiy rivojlanishning hozirgi bosqichi yuqori tezlikda texnologik taraqqiyot bilan tavsiflanadi. So'nggi 30 yil ichida kompyuterlar va ular bilan birga axborot texnologiyalari jamiyat hayotiga, shu jumladan iqtisodiyotning ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalariga kirib bordi. Qishloq xo'jaligi ham bundan mustasno emas edi. Bugungi kunda axborotlashtirishning tezlashishi kelgusi rivojlanishning barqarorligini ta'minlash uchun asos hisoblanadi. Qishloq xo'jaligi ko'plab mamlakatlar milliy iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biri sifatida ko'plab qiyinchilik va muammolarga duch kelmoqda. Ularni hal qilish uchun qo’yidagi muammolarni bartaraf etish lozim: · qishloq xo'jaligiga antropogen muhitning yukini kamaytirish; · ishlatiladigan texnologiyalarni takomillashtirish; · inson kapitalining o'sishi oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish paytida ularning xavfsizligini oshirish. Zamonaviy axborot texnologiyalari asosida ekinlarni rejalashtirishdan, sug'orishni avtomatlashtirishdan va ekinni raqamli modellashtirishdan tortib, qoramol boqish uchun ozuqa hisob-kitobini olib borishdan tortib, qishloq xo'jaligining madaniyatiga ham o’z ta’sirni o’tkazadi. Jumladan; Rivojlangan davlatlardan biri Italiya uzumzorlarida dunyoga mashhur Ericsson kompaniyasi tomonidan yaratilgan organik uzumzorlarni masofadan kuzatib borish tizimi faol qo'llaniladi. Simsiz sensorlardan foydalanish tufayli fermerlar ishlatiladigan pestitsidlar miqdorini sezilarli darajada kamaytirmoqda. Qishloq xo'jaligida zamonaviy axborot texnologiyalarining rivojlanishi va joriy etilishi tufayli nafaqat uning mahsuldorligi oshadi, balki moliyaviy va vaqt sarflaydigan xarajatlar ham kamayadi. Natijada, mahsulot sifati o'sib, foyda oshmoqda. Qishloq xo’jaligini raqamlashtirishning asosiy elementlari bu boradagi muammolarga yechim bo’ladi (Rasm) [8].
Qishloq xo'jaligida biologik va oziq-ovqat xavfsizligi uchun mavjud va kelajakdagi tahdidlarga qarshi turish uchun jamiyat barqaror rivojlanish tamoyillari va chiqindisiz iqtisodiyot modeliga mos keladigan zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan yangi agrar iqtisodiyotga muhtojdir. Qishloq xo'jaligini modyernizatsiya qilish "aqlli" qishloq xo'jaligiga o'tishga asoslangan. "Aqlli" qishloq xo'jaligi - ishlab chiqarishni integratsiyalashgan avtomatlashtirish va robotlashtirish, qarorlarni qabul qilishning avtomatlashtirilgan tizimlari, zamonaviy ekotizim modellashtirish va dizayn texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan qishloq xo'jaligi hisoblanadi. Qishloq xo'jaligini intellektualizatsiya qilish, bir tomondan, tashqi resurslardan (agrokimyoviy, noorganik o'g'itlar, yoqilg'i va boshqalar) haddan tashqari foydalanishni qisqartirishga, ikkinchi tomondan, mahalliy ishlab chiqarish omillaridan (organik o'g'it, bioyoqilg'i, qayta tiklanadigan energiya manbalari va boshqalar) maksimal darajada foydalanishga imkon beradi. Qishloq xo'jaligini "intellektualizatsiyasi" zamonaviy texnologiyalaridan foydalanish quyidagilarga imkon beradi: Masalan, yer osti suvlari va tuproqning foydali xususiyatlarini saqlab qolish va tiklash; zararkunandalarga qarshi ekologik toza va samarali kurashni ta'minlash, organik qishloq xo'jaligini sertifikatlashtirish talablariga muvofiqligini masofadan nazorat qilish. Natijada qishloq xo'jaligining, shu jumladan ishlab chiqarishning imkoniyatlari kengayib, qishloq xo'jaligining resurslaridan foydalanish samaradorligi oshmoqda. Keyingi yillarda "Qishloq xo'jaligini raqamlashtirish" dasturini amalga oshirish rejalashtirilgan[9]. Xususan, qishloq xo'jaligida foydalaniladigan yerlarni hisobga olish va qishloq xo'jaligida ishlab chiqarilgan barcha mahsulotlarni hisobga olish tizimini yaratish rejalashtirilgan. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, raqamli texnologiyalarning joriy etilishi qishloq xo'jaligining samaradorligini oshiradi va yoshlarni agrobiznesga jalb qiladi. Qishloq xo'jaligini raqamlashtirish dasturining maqsadlaridan biri qishloq xo'jaligida foydalaniladigan yerlarni hisobga olishning yagona axborot tizimini yaratishdir. Bu qishloq xo'jaligi ekinlari aslida qaysi maydonlarda yetishtirilganligini va qancha gektar maydonning ahamiyatsiz ekanligini kuzatish imkonini beradi. Fermerlarni qo'llab-quvvatlash uchun dasturiy ta'minot va kompyuter texnikasini sotib olish xarajatlarini qoplash nuqtai nazaridan chora-tadbirlar ishlab chiqilishi bu boradagi vaziyatni yengillashtiradi [10]. Bunday tadqiqotlar qancha o'g'itni qo'llash kerakligini va qaysi yer uchastkalari bo'yicha aniqroq aniqlash imkonini beradi - bu qishloq xo'jaligi ishlab chiqaruvchilarining xarajatlarini kamaytiradi va hosildorlikni oshiradi. Ta’kidlash joizki, hozirgi kunda qishloq xo‘jaligi sohasida raqamli texnologiyalarni joriy etishda xususiy biznes ham faol qatnashmoqda. Xususan, “Digital city” texnoparkining rezidentlari tomonidan sun’iy yo‘ldosh tasvirlari yordamida ekiladigan yerlarni raqamlashtirishni bosqichma-bosqich amalga oshirishda “Monterra” loyihasi ishlab chiqildi [11]. Loyiha amaliyotga tatbiq etilsa, fermer va dehqon xo‘jaliklarining eksport imkoniyatlari kengayadi. Hozirda platforma O‘zbekiston Respublikasi Davlat Soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr agentligining “Yer axborot” tizimi bilan o‘zaro integratsiya qilinib, jami 7879 ta fermer xo‘jaliklarining 145 ming gektar paxta va g‘alla maydonlari to‘g‘risida viloyatdagi jami ekin maydonlarining 64,74 foizi tahliliy ma’lumotlarni shakllantirish yo‘lga qo‘yildi. Shu bilan birgalikda bu sohani yanada rivojlantirish katta samara berishi shubhasizdir [12]. Mamlakatimiz qishloq xo’jaligini rivojlantirishda raqamlashtirish zarur bo’lgan vazifalar quyidagilardan iboratdir: · qishloq xo'jaligiga tegishli ishlardan, suv resurslaridan foydalanishni boshqarish va boshqaruvni axborot tizimlari orqali boshqarish; · agrosanoat majmuidagi tashkilotlar tomonidan ko'rsatiladigan xizmatlar va shu kabi davlat xizmatlarini to'laqonli elektron shaklga o’tkazish; · qishloq xo’jaligi sohasida zamonaviy AKTni joriy ethish uchun davlat dasturi shartlari asosida maqsadli loyihalarni amalga oshirish; · suv omborlari va sug’orish tizimlarida suv resurslaridan foydalanishni onlayn rejimida nazorat qilish texnologiyasini joriy etish; · Business startup loyihalarini amalga oshirish va innovatsion loyihalar natijalarini tizimlilashtirish uchun korxonalarga ko’maklashish zarurdir. Bugungi kunda qishloq xo’jaligini raqamlashtirish orqali yana bir katta natijaga ya’ni eksportni ham rivojlantirishga erishishimiz mumkindir.
Qishloq xo`jaligida raqamli iqtisodiyotini shakillantirishning mohiyati va ahamiyati