Registration of initial activities of civil ecological and geographical problems of agriculchural water use in central asia

Journal of Geography and Natural Resources 
 
ISSN: 2181-2713 
https://topjournals.uz/index.php/jsru
 
 
 
27
agroirrigatsion landshaftlarni xillarga ajratish va zonal – regional tasnif qilish tamoyillariga 
asoslanish lozim. Ayni paytda inson ta’sirining sajiyasini, xususan, landshaftlarni sug‘orish 
natijasida o‘zgarish darajasini ham e’tiborga olmoq kerak. Sug‘orish nafaqat bevosita 
sug‘orilayotgan hududning landshaftlarini, balki uning yaqin – atrofidagi tabiiy mujassamalarni 
ham o‘zgarishiga olib keladi. Shu sababli agroirrigasion landshaftlarga sug‘orilayotgan yerlarning 
atrofidagi bilvosita o‘zgargan landshaftlar ham kiradi. Tabiiy landshaft batamom yangi, deyarli 
to‘liq antropogen landshaftga aylanadi. 
Agroirrigasion landshaftlar vujudga kelgan sug‘oriladigan yerlardan oqilona foydalanishni 
tashkil etishda landshaftlarning tabiiy xususiyatlarini va ularning antropogen omillar ta’siri ostida 
o‘zgarish sharoitlarini o‘rganish asosida landshaft monitoringini tashkil etish va geografik-
ekalogik bashoratlarni ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. 
Agroirrigatsion landshaftlarning mahsuldorligini oshirish va muhofaza qilish tizimida asosiy 
amaliy tadbirlar umumiy nom bilan 
degradatsiya jarayonlari
deb nom olgan qayta sho‘rlanish, 
zax bosishi (botqoqlashuv), shuningdek irrigasiya eroziyasi, desrukturlashuv, degumifikatsiya 
(chirindisizlashuv), cho‘kish va zichlashuv (petrifikatsiya), suffoziya jarayonlarini oldini olish, 
susaytirish va bartaraf qilish uchun belgilanadigan turli agromeliorativ tadbirlarni amalga 
oshirishga qaratilmog‘i lozim. Chunki, bu jarayonlar boshqa bir qator omillar bilan birgalikda 
sug‘oriladigan tuproqlarning degradatsiyasiga - buzilishiga sabab bo‘ladi va natijada bu 
tuproqlardan qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishda foydalanish imkoniyati bo‘lmay qoladi, ularni 
tiklash uchun ancha uzoq muddat va sarf-harajat talab qilinadi. 
Orol dengizi sathining pasayishi va uning hajmining qisqarishi suv sifatining keskin 
yomonlashuviga va aholi salomatligiga, tuproqlarning cho‘llashish, sho‘rlashish va zax bosishiga, 
biologik xilma-xillikning kamayishiga va iqlimga salbiy ta’sirning kuchayishi kabi bir qator salbiy 
oqibatlarga sabab bo‘ldi. 
Markaziy Osiyoning tog‘larida ham o‘rmonsizlanish, eroziya, yaylovlarning chiqindilar 
bilan ifloslanishi va qisqarishi kabi degradasiya jarayonlari kuchayib bormoqda. Markaziy 
Osiyoda o‘rmonlarning maydoni ham o‘tgan asrning o‘rtalaridan buyon 4-5 marta kamaydi. 
Ayniqsa saksovulzorlar va to‘qayzorlar ayovsiz kuchli antropogen bosimga duchor bo‘ldi va bu 
jarayonlar hozirgi paytda ham davom etmoqda. 
Sug‘orishning dala yoki sug‘orish tizimi darajasidagi asosiy geoekologik muammosi 
botqoqlanish va sho‘rlanish muammosi bo‘lsa, daryo havzasi miqyosida erigan tuzlarning 
tashilishi ancha ko‘payadi. Shunday qilib, sug‘orish – ham foydali sug‘oriladigan yerlarda 
iqtisodiy nuqtai nazardan samarador landshaftlarni shakllanishiga olib kelgan holda, ekologik 
jihatdan landshaftlarning inson hayoti va ishlab chiqarish faoliyati uchun noqulay vaziyatini 

---