Qishloq xo’jaligi ekinlarini almashlab ekishning ilmiy asoslari.
Ekinlarni almashlab ekishning zarurligini xar xildagi olimlar xar xilda tushuntirgan.
1. Teyer Libixlar oziklanishi nuktai nazaridan almashtirib ekish zarur deb kursatadi.
2. Dekandol, Make rva boshkalar ekinlar almashtirilib ekilmasa zaxarli muammolar kupayib ketadi yeb tushuntiriladi.
3. P.A.Kostichev, V.R.Valyamslar xar xil usimliklarning simbiotik xususiyatlari (dukkaklilar) tuprokning fizik xususiyatiga xar xilda ta’sir etishi nuktai nazaridan almashlab ekish deb kursatadilar.
Ushbu xar uchala nazariyada xam tugri, birok ularning xammasi xam bir tomonlamadir. D.N.Pryanishnikov barcha tajriba va nazariyalarni jamlab almashlab ekishda ekinlarni ratsional almashtirib ekish zarurligini kuyidagi 4 ta sababni kursatadi:
1. ximik
2. fizik
3. biologik
4. iktisod
birok, xozirgi vaktda almashlab ekishda ekologik tartibda xam urnatish zarur.
I.Ximik tartib. Ximik tartib masalasini xar xildagi usimliklar ozik moddalarni xar xilda talab kilish nuktai nazaridan karash kerak. Masalan:
galla ekinlari azotni kup olib, fosfor va kaliyni kam oladi. Kartoshka esa kaliyni kup uzlashtiradi.
Yerdan uzlashtirilgan ozik moddalarning yerga kaytish ekinlarning yerda koldirgan organik koldiklariga boglik. Kuzgi javdar baxorgi galla ekinlariga nisbatan yerda ikki baravar organik koldik koldiradi.
Agarda usimlikning maxsulotlari xujalikning uzida chorvachilik uchun ozuka sifatida ishlatilsa uning gungi Bilan yerga kaytib keladi. Lekin usimlik maxsuloti boshka joylarda yuborilsa yer unumsizlanadi.
Shuning uchun xam usimliklarni almashlab ekish dalalariga joylashtirilganda maxsulotni xujalikning uzida ishlatilishi va boshka regionlarga yuborilishi xam xisobga olinishi kerak.
Ayrim ekinlar yerning yuzasida usib oson uzlashtiriladigan ozik moddalarni olsa ayrimlari yerning pastki katlamlaridagi kiyin uzlashtiriluvchi moddalarni xam oladi. Bularga misol kilib beda, gorox, grechixa va boshkalarni kursatish mumkin.
