Reja: Atom tuzilishi nazariyasiga kirish

4. Atom yadrosining tarkibi

Rezerford tajribalaridan yadro atomning asosiy massasini o’zida mujassamlashtirgan musbat zaryadli zarra ekanligi aniqlandi. 1919-yilda Rezerford elektrondan keyingi elementarr zarracha - protonni kashf etdi. Proton massasi elektron massasidan 1836,1 marta katta bo’lgan, elektr zaryadi elektron zaryadiga, spini esa ga teng bo’lgan musbat zaryadli turg’un elementar zarra.

1920-yili Rezerford massasi proton massasiga teng bo’lgan neytral zarracha mavjudligini taxmin qildi va u 1932-yilda ingliz fizigi D. CHedvik tomonidan aniqlandi. Bu zarrachani neytron deb ataldi. Keyinroq atom yadrosi proton va neytronlardan tuzilgan deb, ularni birgalikda nuklonlar deb nomlandi.
YAdrodagi nuklonlar soni A yadroning massa soni bo’lib, neytronlar soni


(4.1)

dan topiladi, bunda Z - protonlar soni.

YAdroni belgilash uchun _ZX^A belgilash ishlatiladi.
YAdrodagi protonlar soni o’zgarmaydigan yadrolar guruhiga izotoplar deyiladi. Masalan: ₁H¹, ₁H², ₁H³.
YAdrodagi neytronlar soni o’zgarmaydigan yadrolar guruhiga izotonlar deyiladi. Masalan: ₁H³, ₂He⁴, ₃Li⁷, ₄Be⁸.
Massa soni o’zgarmasdan qoladigan yadrolar guruhiga izobarlar deyiladi. Masalan: ₁H³, ₂He³, ₁₈Az⁴⁰, ₂₀Ca⁴⁰.


5. YAdroning bog’lanish va solishtirma bog’lanish energiyasi. YAdro kuchlari

YAdroning massalarini eng aniq o’lchash natijalari shuni ko’rsatadiki, yadrroning tinchlikdagi massasi M uni tashkil qilgan protonlar bilan neytronlarning tinchlikdagi massalari yig’indisidan hamisha kichik bo’ladi:

. (5.1)

YAdroni alohida nuklonlarga to’liq ajratish uchun zarur bo’lgan energiya yadroning bog’lanish energiyasi deyiladi va u quyidagi ifodadan topiladi:

(5.2)

bunda - massa defekti deb ataladi va u

(5.3)

dan topiladi. (5.3) dan foydalanib (5.2) ni ko’rinishini

(5.4)

ga o’zgartiramiz.

Bitta nuklonga to’g’ri keluvchi yadroning bog’lanish energiyasi yadroning solishtirma bog’lanish energiyasi ( ) deyiladi.


(5.5)

Nuklonlar o’rtasida ta’sir etuvchi va yadroning turg’unligini ta’minlovchi kuchlarga yadro kuchlari deyiladi. YAdro kuchlari gravitatsion va elektromagnit ta’sirlashuv kuchlaridan farqli o’laroq, o’ziga xos kuchlar bo’lib hisoblanadi.