Reja: "Individ" va "shaxs" tushunchasi

Mavzu: Shaxsning rivojlanishi, tarbiyasi va ijtimoiylashuvi
REJA:

• “Individ” va “shaxs” tushunchasi.
• Shaxs rivohlanishining ijtimoiylashuv bilan aloqadorligi.
• 3. Shaxs rivojlanishida irsiyat, muhit va tarbiyaning tutgan o’rni.

Shaxs Shaxs psixologik jihatdan taraqqiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xattiharakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi, muayyan xulqatvor va dunyoqarashga ega bо‘lgan ijtimoiy mavjudot. Individ (lotincha “individium” sо‘zidan olingan bо‘lib, “bо‘linmas”, “yagona” ma’nolarini anglatadi) xatti-harakatlarini shartli refleks yordamidagina tashkil eta oluvchi biologik mavjudot.
Shaxsning individual xususiyatlari shaxsning yо‘nalganligi, qiziqishlari, xarakteri, uni boshqalardan ajratib turadigan aqliy kamoloti va faoliyatining о‘ziga xos, barqaror, muhim xususiyatlari
Shaxsning yosh xususiyatlari muayyan bir yosh davriga xos bо‘lgan anatomik, fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlar
Faoliyat ijtimoiy hayotni maqsadga muvofiq tashkil etish yо‘lida shaxs tomonidan amalga oshirilayotgan kundalik va kasbiy xatti-harakatlarning muayyan shakli
Rivojlanish mohiyatan oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga, eski sifatlardan yangi holatlarga о‘tish, yangilanish, yangining paydo bо‘lishi, eskining yо‘qolib borishi, miqdor о‘zgarishining sifat о‘zgarishiga о‘tishini ifodalaydi
Shaxs rivojlanishining muhim xususiyatlari
Shaxsning rivojlanishi individning fiziologik, ruhiy va intellektual о‘sishini ta’minlovchi faoliyat, xatti-harakatlarning miqdor va sifat jihatdan о‘zgarishini ifodalovchi jarayon
Shaxsning rivojlanganlik darajasini belgilovchi holatlar: uning fiziologik, ruhiy va intellektual о‘sishini ta’minlovchi faoliyat va xatti-harakatlarining miqdor va sifat jihatdan о‘zgarishi
YOSH DAVRLARI
Go’dakli k davri (tog’ilgan idan bir yoshgach a bo’lgan davr)
Yasli davri (bir yoshdan uch yoshga cha)
Maktab gacha tarbiya yoshi (ych yoshda n etti yoshga cha)
Kichik maktab yoshi (6-7 yoshdan 11-12 yoshga cha)
O’smirlik yoshlari (12 yoshdan 15-16 yoshgacha )
O’smirlik davri (15-16 yoshdan 18 yoshgacha )
Gо‘daklik davrining о‘ziga xos xususiyatlari: olti oydan sо‘ng “g‘о‘ldirab” sо‘zlashga intiladi, atrofdagilarning gaplarini tushuna boshlaydi, asta-sekin passiv nutq shakllanadi, 2 yoshga qadam qо‘ygach, faol nutqni о‘zlashtiradi. Nutq о‘sishi bilan bola borliqni anglay boshlaydi. Bolaning xatti-harakatlari, xulq-atvorida hissiy kechinmalar namoyon bо‘la boshlaydi. Uning harakatida ovqatlanish, issiq yoki sovuqni sezish kabi hissiy ta’sirlar kuzatiladi. Bola ikki yoshga tо‘lganda undagi ixtiyorsiz faollik asta-sekin ixtiyoriy faollik bilan almashadi. U oddiy yumushlarni bajara oladi. Unda ixtiyoriy diqqat о‘sadi va “men”lik yuzaga keladi. U о‘zini atrofdagi tengdoshlari bilan solishtirib, ulardan о‘zini ajratib, “mening о‘zim”, “men istayman”, “men istamayman”, “men о‘zim bajaraman” yoki “men buni bajara olmayman” kabi sо‘zlarni qо‘llaydi. Atrofdagi narsalarga ta’sir kо‘rsatib, ularga о‘z munosabatini bildiradi
О‘yinlar asosida maktabgacha ta’lim yoshi bolalarida ijodiy xayol, zehn, fahm-farosat, topqirlik sifatlari tarbiyalanadi. О‘yin yordamida hissiyotlari shakllanadi: о‘yin davrida о‘zlarini tetik his qiladilar, erishilayotgan yutuqdan zavqlanadilar. Jamoaviy о‘yinlar orqali bolalarda о‘rtoqlik va dо‘stlik hislari tarkib topadi. Rolli, muayyan qoidalarga asosidagi о‘yinlar kuzatuvchanlik qobiliyatini о‘stiradi, xotirani mustahkamlashga yordam beradi
Boshlang‘ich ta’lim davrida о‘yin faoliyatining о‘rnini endi о‘qish faoliyati egallaydi. О‘qib-о‘rganish bolaning vazifasi, ijtimoiy burchi bо‘lib qoladi. О‘qish jarayonida u darsliklarini va о‘quv qurollarini saranjom saqlash, о‘z vaqtida о‘rnidan turish, maktabga belgilangan vaqtda borish, uyga berilgan vazifalarni bajarish kabilar yuzasidan kо‘nikmalarni о‘zlashtiradi.
Bо‘ylari о‘rtacha 120 sm, og‘irliklari 22 kg atrofida bо‘ladi. Suyaklarida tog‘aylik ustun, bо‘g‘inlar, kо‘krak qafasi, umurtqa pog‘anasi va tos suyaklar yaxshi qotmagani tufayli tez shikastlanadi. Muskul paylari va bо‘g‘inlar tez о‘sishi tufayli ular serharakat bо‘ladi. Bosh miyasi tez rivojlanadi. Yurak, qon aylanish tizimi va nafas organlari о‘sishda davom etadi. О‘pka yaxshi rivojlangan bо‘lsa-da, biroq, nafas yо‘li va diafragma bо‘sh rivojlangan. О‘quvchilar uzoq vaqt harakatsiz tursalar, nafas olish qiyinlashadi. Ularning yuraklari о‘zidan kattalarnikiga nisbatan ikki marta kо‘p qon chiqaradi. Shu sababli yurak urushi tez, bir daqiqada 90-92 martani tashkil etadi. Qon tarkibida oq qon tanachalari kо‘p. Shunga kо‘ra ularni asabiylashishdan saqlash, kо‘proq harakat qilishlari, ochiq havoda bо‘lishlari, yetarlicha uxlashlari va dam olishlariga, shuningdek, stol atrofida, partada tо‘g‘ri о‘tirishlariga, о‘rinda tekis yotishlariga e’tibor berish zarur
Zamonaviy о‘smir ruhiyatida aks etuvchi holatlar: 1. Intellektual rivojlanish – tafakkur qobiliyatini shakllantirish talab etiladi, bilishga, kitob о‘qishga qiziqish ortadi. 2. О‘z-о‘zini anglash, baholash, tarbiyalash shakllanadi. U о‘zini boshqalar bilan solishtira boshlaydi
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Barkamol avlod – О‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. – toshkent: sharq nashriyot-matbaa konserni, 1998. 2. Tursunov I., Nishonaliyev u. Pedagogika kursi. –t.: о‘qituvchi, 1997. 3. G‘oziyev E. Psixologiya (yosh davrlari psixologiyasi). – t.: о‘qituvchi, 1994. 4. Podlasiy I. Pedagogika. V 2 kn. Kn. 1. – Moskva: vlados, 1999. 5. Almetov N. Pedagogika: savollar va javoblar // о‘quv qо‘llanma. –2001. 6. Pedagogika nazariyasi va tarixi. 1-qism. Pedagogika nazariyasi / M.X.Toxtaxodjayeva va boshqalar. Prof. M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida. – Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 1996