Oddiy kooperatsiya - bu bir xil ishni yoki xizmat vazifasini bajaruvchi eng oddiy shaklidagi uyushmasi bo’lib, ma‘lum tartibda faoliyat ko’rsatadigan kishilar guruhidir.
Manufaktura - bu mashina mavjud bo’lmagan sharoitdagi mehnat taqsimotiga asoslangan kooperatsiyadir.
Yirik mashinalashgan ishlab chiqarish – bu mehnat taqsimoti hamda mashinali mehnatga asoslangan kooperatsiyadir.
Jamiyat taraqqiyoti va texnika hamda texnologiyaning vujudga tovar xo’jaligi va bozorning vujudga kelishi kuchli ta‘sir ko’rsatgan bo’lib, texnika taraqqiyotining va axborotlashgan jamiyat bosqichlari keyingi 250-300 yildagi davri tovar xo’jaligini rivojlanishi bilan bevosita bog’liq bo’lgan.
1. Iqtisodiy tizimlar va ularning turli modellari Jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida amal qiladigan xo’jalik yuritishning iqtisodiy va ijtimoiy tuzilishi birgalikda iqtisodiy tizimni tashkil qiladi.
Iqtisodiy tizimlar quyidagi ko’rinishlarda turkumlanadi:
1. An‘anaviy iqtisodiyot;
2. Ma‘muriy bo’yruqbozlik iqtisodiyoti;
3. Bozor iqtisodiyoti tizimi. A‘anaviy iqtisodiyot- barcha mamlakatlar uchun xos bo’lib, unda natural yoki mayda tovar xo’jaligi xukmronlik qilgan. Texnika taraqqiyoti va uning yangiliklarini joriy qilish cheklangan bo’lgan.
Ma‘muriy-bo’yruqbozlik iqtisodiyoti - bu bozor iqtisodiyotiga qarama-qarshi bo’lgan tizim bo’lib, bu tizimda davlat mulkchiligi hukmron bo’ladi va iqtisodiyot markazdan boshqariladi.
Bozor iqtisodiyoti tizimi – bu iqtisodiyotni rivojlantirishda eng muhim bo’lgan tizimdir. Bu ikki bosqichga egadir. Birinchisi, erkin raqobatga asoslagan klassik bozor iqtisodiyoti, ikkinchisi esa, hozirgi zamon rivojlangan bozor iqtisodiyoti bo’lib, uni aralash iqtisodiyot tizimi deyiladi.
Erkin raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyoti - tadbirkorlikda erkinlik amal qiladigan va shaxsiy manfaat ustun turadigan tizimdir. Iqtisodiy jarayonlarga davlatning aralashuvi cheklangan bo’lib, davlat xususiy mulkni himoya qiladi va erkin bozorni amal qilishini ta‘minlovchi huquqiy tartiblar o’rnatib boradi.
Hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti – bu hozirgi davrda bozor iqtisodiyoti sof bozor mexanizmi va rejali iqtisodiyot, unsurlarini qo’shilishidan hosil bo’lgan aralash iqtisodiyotdir. Bunda mulkchilikning har xil shakllari, tadbirkorliklar turli bo’ladi, rejalashtirish, prognozlash, aholini ijtimoiy himoyalash kuchayadi.
