Reja Ishlab chiqarish harajatlari tushunchasi va uning tarkibi

4. Foydaning mazmuni. Foyda normasi va massasi 

 

Korxonalarning faoliyatiga baho berishda sotilgan mahsulotlarning hajmi, ularga qilingan 

sarf-xarajatlar va foyda tushunchalaridan keng foydalaniladi.  

Korxonalarda  tovar  va  xizmatlarni sotishdan  olingan  mablagʻlar ularning  pul  tushumlari 

yoki pul daromadlari deyiladi.  

Korxona pul daromadlaridan barcha xarajatlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi 

foyda deb yuritiladi. Ayrim adabiyotlarda bu iqtisodiy foyda deb ham yuritiladi. 

Foydaning tarkib topishi ikki bosqichdan oʻtadi: 

birinchi bosqichda foyda ishlab chiqarish jarayonida yangi qiymatning yaratilish chogʻida 

vujudga  keladi.  Yangidan  yaratilgan  qiymat  tarkibidagi  qoʻshimcha  qiymat  foydaning  asosiy 

manbai hisoblanadi, biroq u hali aniq foyda shaklida namoyon boʻlmaydi; 

ikkinchi  bosqichda  ishlab  chiqarish  jarayonida  yaratilgan  foyda  tovarlarni  sotilgandan 

soʻng olingan pul daromadi bilan xarajatlarning farqi koʻrinishida toʻliq namoyon boʻladi.  

Foyda miqdoriga ta’sir koʻrsatuvchi ikkinchi omil – korxona oʻz mahsulotlarini sotuvchi 

narx darajasi boʻlib, bu oʻrinda mahsulot narxi, qiymati va tannarxi oʻrtasidagi nisbatning beshta 

asosiy holatini ajratib koʻrsatish mumkin.   

Korxona  foydasining  mutlaq  miqdori  uning  massasini tashkil  qiladi.  Foyda  massasining 

ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati va uning foizda ifodalanishi foyda normasi deyiladi.  

Amaliyotda  foyda  normasini  hisoblashning  ikki  variantidan  foydalaniladi.  Bular 

foydaning  joriy  sarflarga  –  korxona  xarajatlariga  yoki  avanslangan  mablagʻlarga  (asosiy  va 

aylanma kapital) nisbatidir.