Reja: Kirish Asosiy qism Oʻquvchilar nutqini oʻstirish yoʻnalishlari Ona tili darslarida lugʻat ustida ishlash orqali oʻquvchilar nutqini boyitish Oʻquvchilarni soʻz birikmasi

REJA:
Kirish
Asosiy qism
1. Oʻquvchilar nutqini oʻstirish yoʻnalishlari
2. Ona tili darslarida lugʻat ustida ishlash orqali oʻquvchilar nutqini boyitish
3. Oʻquvchilarni soʻz birikmasi, gap tuzishga oʻrgatish
4. Rasmlar asosida oʻquvchilarning bogʻlanishli nutqini oʻstirish
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish.
Nutq - kishi faoliyatning turi, til ishlab asosida tafakkurni ishga solishdir. Nutq o'zaro aloqa va xabar, fikrini his-hayajon bilan ifodalash va boshqalarga ta'sir etish uni ishlatish. Yaxshi rivojlanish nutq jamiyatda kishi faoliyatining muhim ishlab chiqarishdan biri sifatida xizmat qiladi. O'quvchi uchun esa nutq maktabda muvaffaqiyativatli ta'lim olish qurolidir. Biz tilini jamiyat taraqqiyoti bilan hamnafas rivojlantirib, bo'yitib kelgan ajdodlarning vorislarimiz. O'quvchilarni tilning mavjud irnkoniyatlaridan nutq jarayonga foydalanishga foydalanishga maktab ona tili ta'limi oldida turgan mas'uliyatli vazifalardan sanaladi. Boshlangʻich sinfni bosh maqsadi ham oʻquvchilar nutqini oʻstirish,masalan:eshitganlarini gapirib berish, oʻqiganlarini gapirib berish, eshitganlarini tushunish va uni gapirib berish, oʻqiganlarini tushunish va uni soʻzlab berish,bu milliy oʻquv dasturida ham,
2017-yilgi uzluksiz ona tili dasturida ham taʼkidlab aytilgan.Bizning har bir oʻtayotgan mavzumiz,har bir berayotgan maʼlumotimiz oʻquvchini nutqini oʻstirishga qaratilgan. Buning uchun har bir darsda mavzu bilan bogʻliq holda matnda uchragan soʻzlarni maʼnosini izohlash uni imlosini oʻrgatish, talaffuzini oʻrgatish birinchi ishimiz boʻladi.Chunki bolani nutqiga soʻzni biz kiritishimiz kerak. Lugʻatini boyitishimiz kerak.Nutq soʻz bilan ish koʻradi. Materiali soʻz. Keyingi qiladigan ishimiz shunday savollar berib, oʻquvchilarni biz oʻrgatgan soʻzni oʻsha gap tarkibida qoʻllashga ehtiyojini yuzaga keltirishimiz zarur. Bola shu oʻrgatgan soʻzlarimiz bilan gap tuzsin, yoki izohlagan soʻzlarimizni qoʻllab turib oʻqigan asari mazmunini gaprib bersin. Soʻzni oʻquvchilar nutqiga kiritishimiz kerak. Nutqiga kiritishimiz bu gap asosida yuzaga keladi. Buning uchun oʻqituvchi oʻquvchiga shu soʻzni qoʻllashga majbur qiladigan savollar beradi. Ana oʻshandan keyin matnni gapirtirganimizda,matn tuzdirganimizda shu soʻzlarni tayanch soʻz qilib beramiz. Doskaga biz oʻrgatgan soʻzlarni tayanch soʻz sifatida qoʻyib ,mavzu berib yoki rasm berib turib oʻsha rasmni mazmunini biz bergan mavzuni yoritishga qaratib, ijod qilayotganda bergan soʻzlarimizni gapingda qoʻllaysan, hamma qoʻllashi shart deb shart qoʻyamiz. Ana oʻshanda oʻquvchilar nutqi sezilarli darajada oʻsadi.
Ona tili taʼlimi jarayonida oʻquvchilar nutqi va tafakkurini rivojlantirish masalasi oʻtgan asrning 60-70-yillarida S.Dolimov, Y.Abdullayev, Q.Abdullayeva va K.Qosimovalar, 80-90-yillarida B. Turdiyev, A, G‘ulornov, M. Qodirov, SH. Yusupova, B.To'xliyev, M. SHamsiyeva, T. Ziyodovalar, 2000-yillar A.Hamroyev, SH.U. Nurillayeva, O'. Roʻziboyeva, G. M. Ahmedova, SH. Yo'ldosheva, U.Masharipova, H. Bakiyeva kabi olimlar tomonidan aniqlangan. Bu metodistlarning ayrimlari adabiyot darslarida, ayrimlari ona tili va o'qish darslarida og'zaki va yozma nutqni o'stirish masalasiga doir qimmatli metodik tavsiyalar ishlab chiqqanlar. Q Abdullayeva 1-sinfda nutq o'stirish metodik qo'llanmasida o'quvchilarni tovushlari va so'zlarni to'g'ri talaffuzga o`rgatish, savod o'rgatish mantiqiy mashqlarni tashkil etish, didaktik materiallardan olib tashlash usullarini yoritgan bo'lsa, K.Qosimova «5-sinf ona tili darslarida lug'at ustida ishlash» qo'llanmasida lug'aviy mashqlarni tashkil etish metodikasi xususida so'z yuritadi.
A. G'ulomov, M. Qodirovning Ona tili o'qitish metodikasi qo'llanmasida nutq o'stirishning nazariy va amaliy ahamiyati, nutq o'stirishga doir mashqlarni tashkil etish bo'yicha metodik tavsiyalar berilgan. M.Asqarova rahbarligidagi bir guruh olimlar kichik bola nutqini o'stirish nomli o'quv qo'llanmada asosan bog'cha yoshidagi bolalar nutqini o'stirish masalalari o'rganilgan. B.To'xIiyev,
M. SHamsiyeva, T. Ziyodovalar yaratgan (O`zbek tili) o'qitish metodikasi qo'llanmasida bo'lg'usi mutaxassisiarni maktab ta'limiga tayyorlashda grammatik mavzularea bog'liq holda oʻquvchilar nutqini oʻstirish, lugʻatini boyitish metodikasiga alohida diqqat qaratilgan.goshlang'ich sinflar tili ta'limining bosh unga turli usulda tashkil qilgan yordam uchun mazmunda o'quvchilarning nutqi va tafakkurini rivojlantirishga qaratiladi. Ta'lim jarayonida nutq o'stirish o'qituvchi va o'quvchining ko'nikma va nutqi malakalarni kuzatish va o'stirishga shaxsiy harnkorlikdagi amaliy faoliyatdir. O'quvchilar nutqini o'stirish hamisha pedagogik rahbarlikni talab qiladi. Nutq o`stirish nima? Agar o'quvchi va uni tildan bajargan ishlari ko'zda tutilsa, nutq o'stirish deganda tilni har tomonga (talaffuzi, lug'ati, sintaktik qurilishini, bog'lanishli nutqni) faol amaliy o'zlashtirish tushuniladi. Agar o'qituvchi ko'zda tutilsa, nutq o'stirish deganda, o'quvchilar tilning talaffuzi, lug'ati, sintaktik qurilishi va bog'lanishli nutqni faol egallashlariga yordam beradi metod va usullarni qo'llash tushuniladi. O'qituvchining ishlatishga faqat o'qitayotgan faniga tezlik uyg'otibgina qolmasdan, o'quvchilarning kommunikativ va mustaqil rivojlantirish ham. O'qituvchi fikrlash ko'nikmasini o'quvchilarni turli xilda til birliklaridan tortib olishga, o'z nutqiga ongli munosabatda bo'lishga, har bir so'ziga ishonchni hisning o'rgatishi kerak. Ona tili o'quv predmeti sifatida belgilangan nazariy bilimlarni o'zlashtirishga, balki inson uchun umri uchun zarur bo'ladigan til birliklarini amaliy qo'llash ko'rinishini unga ham yo'naltirilgandir. Nutqiy bilim bilan nutqiy ko'nikmaning ikki xil hodisa ekanini farqlamoq kerak. Nutqiy bilim tilning barcha sathlariga doir bilimlarni o'zlashtirish asosida egallanadi, nutqiy ko'nikma esa nutqiy mexanizmni turli nutq uslublarida ishga solishdir. Inson nutqiy asosda so'zga emas, balki ma'no tomoniga e'tibor qaratadi va o'z fikrini aniq ifodalash uchun kerakli so'zni tanlaydi.
Nutq moomala mos ravishda muavyan sifatlarga ega bo`lishi lozim. Birinchi navbatda, nutqning leksikasi keraksiz va mahalliv (shevaga xos so'zlardan), parazit va vulgar (qo'pol, noxush) so`zlardan holi bo'lishi zarur. Nutqning sifatiga qo'yiladigan obrazlilik, emotsionallik kabi talablar ham bevosita nutqning leksik qatlamiga bog'liqdir. O'quvchilar o`z fikrini to'g'ri va mukammal ifodalash ko`nikmasini egallashlari uchun o'qituvchi nutqiy xatolarni bartaraf etuvchi va nutqni lug'aviy birliklar bilan boyituvchi maxsus asboblarni muntazam tashkil etishi kerak. Ona tili dasturining bo'limlari «Xat-savod o'rgatish va nutq o'stirish», «O'qish va nutq o'stirish», «Grammatika, imlo va nutq o'stirish» deb nomlanishining o'zi nutqqa doimiy e'tiborni talab etishidan dalolat beradi. Nutq faoliyati uchun, o'quvchilar nutqini o'stirish uchun bir necha shartga rioya qilish zarur:
1. Kishi nutqining chiqishi uchun talab bo'lishi kerak. O'quvchilar nutqini o'stirishning metodik talabi o'quvchi o'z fikrini, nimanidir og`zaki yoki yozma bayon qilishini va zaruriyatini ishlayotgan vaziyatga qarab.
2. Har qanday nutqning mazmuni, materiali bo'lishi kerak. Bu material to'liq, boy, qimmatli bo'lsa, uning bayoni shunchalik mazmunli bo'ladi. Shunday ekan, o'quvchilar nutqini o'stirishning sharti nutqqa oid mashqlarning materiali haqida bo'lib, o'quvchi nutqi mazmunli bo'lishi uchun g'amxo'rlik qilish hisoblanadi
3. Fikr tinglovchi tushunadigan so‘z, so‘z birikmalari, gap, nutq oborotlari yordamida ifodalansagina tushunarli bo'ladi. Shuning uchun nutqni muvaffaqiyatli o'zlashtirishning uchinchi sharti - nutqni til vositalari bilan qurollantirish. O'quvchilarga til namunalarini berish, ular uchun yaxshi nutqiy sharoit yaratish zarur.
Nutqni eshitish va undan oʻz tajribasida foydalanish natijasida bolalarda ta'lim metodikasi asoslanadigan ongli ravishda «tilni sezish» shakllanadi. Nutq o'stirishning metodik sharti nutqiy faoliyatning keng tizimda Yaratish, ya'ni, birinchidan , yaxshi nutq namunasini idrok etish, ikkinchidan, o'rgangan til vositalaridan foydalanib, o'z fikrini bayon etish uchun sharoit yaratish hisoblanadi.