Reja. Metallmaslarning davriy jadvalda tutgan o`rni

3. Vodorod, uning olinishi, xossalari va ishlatilishi.

Tabiatda uchrashi. Vodorod davriy jadvalda birinchi o`rinda joylashgan (Z = 1). Uning atomi eng oddiy tuzilgan: atom yadrosi elektron bulut bilan qoplangan. Elektron konfiguratsiyasi 1s<sup>1</sup>.
Vodorod tabiatda keng tarqalgan–suv, barcha organik birikmalar hamda erkin holda ayrim tabiiy gazlar tarkibida uchraydi. Uning yer po`stlog`idagi miqdori massa jihatdan 0,15 % ga yetadi (gidrosferani hisobga olganda–1 %). Vodorod Quyosh massasining yarmini tashkil etadi.
Tabiatda H ikkita izotopi–protiy (99,98 %) va deyteriy (0,02 %) holida uchraydi. Shu sababli odatdagi suv tarkibida ozroq miqdorda og`ir suv bo`ladi.

Olinishi. Laboratoriya sharoitida vodorod quyidagi usullar bilan olinadi.

1. Metallni (Zn ni) HCl yoki H₂SO₄ larning eritmalari bilan o`zaro ta`sir ettirish: Zn + 2H⁺ = Zn²⁺ + H₂↑

2. Suvni elektroliz qilish: 2H₂O → 2H₂ + O₂

4H⁺ + 4e^- = H₂ │4 │2

2O^2- - 2e^- = O₂ │2 │1

Sanoatda vodorod bir necha xil usullar bilan olinadi.
1. KCl yoki NaCl ning suvdagi eritmalarini elektroliz qilishda qo`shimcha mahsulot sifatida hosil bo`ladi.
2. Konversiya usuli bilan (konversiya–o`zgartirish).

C + H₂O = CO + H₂ CO + (H₂) + H₂O = CO₂ + H₂ + (H₂)

3. Metanni suv bug`i bilan konversiyalash:

CH₄ + 2H₂O = CO₂ + 4H₂

4. Metanni Fe yoki Ni katalizator ishtirokida 350 ⁰C ga qadar qizdirish:

CH₄ = C + 2H₂

5. Koks gazini o`ta sovitish (-196 ⁰C ga qadar). Bunday sovitilganda H dan boshqa barcha gazsimon moddalar suyuqlikka aylanadi (kondensatsiyalanadi).