Iqtisodiy aylanish – bu daromadlar va xarajatlarning qarama-qarshi
oqimlari bilan kechadigan haqiqiy boyliklarning aylanishidir.
Mazkur model o‘zidan iqtisodiyotda tovar va pul oqimlarining aylanishi
deb atalgan bozor ishtirokchilari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning
umumiyligini ifodalaydi. Uning asosiy farazi shundan iboratki, iqtisodiyotda
qarorlarni qabul qiluvchi ikkita sub’ekt mavjud – uy xo‘jaliklari va korxonalar
(firmalar).
Firmalar mehnat, er va kapital, ya’ni ishlab chiqarish omillardan
foydalangan holda tovar va xizmatlar ishlab chiqarishadi.
Uy xo‘jaliklari ishlab chiqarish omillariga ega bo‘lib, firmalar tomonidan
ishlab chiqarilgan barcha tovar va xizmatlarni iste’mol qilishadi.
2.
Bozor iqtisodiyotida resurslar, mahsulotlar va
daromadlarning aylanishi.
1. Bozor ishlab chiqarishni resursdan mumkin qadar ko‘proq foyda olishga
qaratgan holda, resursni tejamlifoydalanishni rag‘batlantiradi;
2. Bozor
talabga
tez
moslashishga,
assortimentni
o‘zgartirishga va
chiqarilayotgan mahsulotning sifatini yaxshilashga majbur qiladi;
3. Ishlab chiqarish tuzilmasi yaxshilanadi, chunki yanada samarali ishlab
chiqaruvchilar ifodalaydi.
4. Biznes o‘zgarayotgan bozor talablariga moslashadi.
5. Bozor iqtisodiyotning har bir ishtirokchisini imkon qadar samaraliroq
harakat qilishga majbur qiladi, chunki bozorda eng kam xarajat qilgan
holda, maksimal natijalarga (foydagi) erishgan ishtirokchi yutadi.
4. Bozor iqtisodiyoti afzalliklari:
1. Erkin bozor daromadlarning differensiatsiyasi (ortishi)ga,
o‘z navbatida aholining yashash darajasining o‘sishiga
olib keladi, biroq ijtimoiy himoyani ta’minlamaydi;
2. Ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun zarur miqdordagi
pullarni ta’minlay olmaydi;
3. Aholining to‘liq bandligini ta’minlay olmaydi;
4. Jamoa
foydalanadigan
tovar
va
xizmatlarni
ishlab
chiqarish uchun rag‘batlarni yaratmaydi;
5. Fundamental ilmiy tadqiqotlar uchun motivatsiyalamaydi
(rag‘batlantirmaydi);
6. Inson yashash muhitini ifloslanishdan himoyalamaydi.
|
