Reja: Organik va mineral o

---

ORGANIK VA MINERAL O’GITLAR 
REJA: 
1.
Organik va mineral o
ʻ
g
ʻ
itlar 
2.
Organik o
ʻ
g
ʻ
itlar 
3.
Mineral o
ʻ
g
ʻ
itlarni ishlab chiqarish usullari 

---

Organik oʻgʻitlar
- 
tarkibida oʻsimlik yoki hayvon organik birikmalari 
shaklida oziq moddalari boʻlgan oʻgʻitlar. O.oʻ.ga koʻpgina mahalliy 
oʻgʻitlar, yashil oʻgʻit, shahar kommunal xoʻjaligi chiqindilari (axlat va 
ularning kompostlari, oqindi suvlar choʻkindilari, najas), oziq-ovqat, koʻn 
va boshqa sanoat tarmoqlari chiqindilari hamda sapropel (choʻkma 
loyqa), poxol va boshqa kiradi. O.oʻ. tuprokda biologik jarayonlarni 
kuchaytirib, uning fizik va kimyoviy xossalarini yaxshilaydi, oziq moddalar 
miqdorini oshiradi, tuproqning muhim agronomik xususiyatlariga har 
tomonlama taʼsir etadi va toʻgʻri qoʻllanilganda barcha ekinlar 
hosildorligini keskin oshiradi. Tup-roq mikroorganizmlari hayot faoliya-ti 
natijasida O.oʻ. parchalanganda oʻsimliklar oʻzlashtira oladigan mineral 
birikmalar va chirindi hosil boʻladi. Mac, tuproqqa goʻng orqali oʻsimliklar 
uchun kerakli barcha oziq moddalar (makro- va mikroelementlar) 
tushadi. Bunday oʻgʻitlar toʻliq oʻgʻitlar deb ataladi. 

---

Organik oʻgʻitlar tuproqqa solingan yilida-gina emas, balki bir necha yil 
taʼsir etadi. Organik oʻgʻitlar faqat oʻsimliklar uchun mineral oziq 
moddalar manbai boʻlib qolmasdan, SO2 manbai hamdir. Organik 
oʻgʻitlar tuproq mikroorganizmlari uchun energetik material va oziq 
manbai boʻlib xizmat qiladi. Bundan tashqari, goʻng va najasning oʻzi 
mikrofloraga boy boʻladi. Shuning uchun Organik oʻgʻitlarning solinishi 
tuprokda azot toʻplovchi bakteriyalar, ammonifikatorlar, nitrifikatorlar 
va boshqa foydali mikroorganizmlar guruxlari faoliyatini kuchaytiradi. 
Mas, tipik soz tuproq yerlardagi gʻoʻzaga uzoq yillar davomida goʻng 
solinib turilganda tuproqning suv oʻtkazuvchanligi ancha yaxshilanadi. 
Egatlarga birinchi bor suv taralganda tuprok,ning bir soatda suv 
ichishi oʻgʻitlan-magan dalada gektariga 117 m3 ni, har yili goʻng 
solinadigan dalada esa 195 m3 ni tashkil etdi.

---

Jahonda 20-asrning 90-yillari boshida 150 mln.t. dan 
koʻproq Mineral oʻgʻitlarni ishlab chiqarildi. AQSH, 
GFR, Fransiya, Italiya, Yaponiya va boshqa 
mamlakatlarda Mineral oʻgʻitlarni ishlab chiqarish 
rivojlangan va ularni qoʻllash aholi jon boshiga 32– 
80 kg va undan ortiq NPK ni tashkil etadi. 
Oʻzbekistonda Mineral oʻgʻitlarni 20-asrning 20-
yillaridan qoʻllanila boshlagan. 2001-yilda 
Oʻzbekistonda 801 ming t (100% oziq modda 
hisobida) Mineral oʻgʻitlarni ishlab chiqarildi 

---

---

---

Azotli oʻgʻitlar 1914–18 yillarda ammiakni havodagi azot va vo-
226doroddan sintezlash sanoat miqyosida oʻzlashtirilganidan keyin 
kimyo sano-
atida ishlab chiqarildi. Oʻzbekistonda birinchi marta 
Chirchiq elektr kimyo kombinatida 1940-yilda ishlab chiqarilgan. 
Fargʻona azotli oʻgʻitlar zavodi, Navoiy kimyo kombinatida asosiy 
turdagi Azotli oʻgʻitlar ishlab chiqariladi. Oʻzbekiston Respublikasi 
kimyo sanoatining Azotli oʻgʻitlar ishlab chiqarish boʻyicha yillik 
quvvati 2,8 mln. t (1995-
yilda 1012,1 ming t Azotli oʻgʻitlar ishlab 
chikarildi; 100% oziq-
modda hisobida). Azotli oʻgʻitlar organik (goʻng, 
torf, kom-post), mineral (ammiakli selitra, am-moniy sulfat, mochevina 
va suvli ammi-
ak) hamda koʻkat oʻgʻitlar (lyupinning koʻk massasi, 
seradella va boshqalar)ga boʻlinadi. Azotli oʻgʻitlarni ishlab 
chiqarishda ammiak va nitrat kislota asosiy xom ashyo boʻlib xizmat 
qiladi.

---

Ishlab chiqarish usuliga ko'ra murakkab o'g'itlar quyidagilarga bo'linadi.
1.Murakkab,
2. Murakkab aralash (birlashtirilgan), 
3. Aralash
[11] Agregat holatiga ko'ra ular quyidagilarga bo'linadi: 
1.Qattiq, 
2. Suyuqlik . 
Murakkab o
ʻ
g
ʻ
itlar kimyoviy xom ashyoning turli xolatdagi (qattiq, suyuq, 
gazsimon) o
ʻ
zaro ta
ʼ
sirida turli suspenziyali qo
ʻ
shimchalar qo
ʻ
shilishi 
natijasida ishlab chiqariladi. 

---

Kompleks o'g'itlar Murakkab o'g'itlar boshlang'ich komponentlarning 
kimyoviy o'zaro ta'siri bilan yagona texnologik tsikl davomida ishlab 
chiqariladi. Murakkab o‘g‘itning har bir molekulasi yoki granulasi ikki yoki 
undan ortiq oziq moddalarni o‘z ichiga oladi.
Murakkab o'g'itlarning afzalliklari Umuman olganda, murakkab o'g'itlar 
ko'p hollarda bir komponentli o'g'itlarga qaraganda ancha samarali 
ekanligi qabul qilinadi. Bunga murakkab kompleks o'g'itlarning quyidagi 
xususiyatlari yordam beradi: Natriy, xlor va boshqalar kabi balast tarkibiy 
qismlarining bir vaqtning o'zida past miqdori (ko'pincha to'liq yo'qligi) bilan 
oziq moddalarining yuqori konsentratsiyasi. Qattiq o'g'itning bir 
granulasida bir nechta ozuqa moddalarining mavjudligi. Quruq sharoitda 
va tuproq eritmasining osmotik bosimining oshishiga sezgir bo'lgan 
ekinlarni o'g'itlashda foydalanish mumkin. 

---

Murakkab o'g'itlar assortimenti juda xilma-xildir. Bu tuproq va iqlim zonalarining har 
birida ekinlar uchun azot, fosfor va kaliyning turli nisbatlarini qo'llash zarurati bilan bog'liq. 
Azofoska (nitroammofoska) Uch komponentli kompleks kompleks o'g'itlar Ular eng keng 
tarqalgan. Azofoska (nitroammofoska) azot-fosfor-kaliy donador o'g'it, qattiq. Fosfor faqat 
suvda eriydigan shakllarda mavjud. U barcha urug'lantirish texnikalarida qo'llaniladi.
O
ʻ
g
ʻ
it fosfor kislotasi, nitrat kislota va kaliy tuzlarining kimyoviy o
ʻ
zaro ta
ʼ
siridan olinadi. 
Ammofoska - uch tomonlama o'g'it (NPK). Asosiy elementlar teng massa ulushlarida 
mavjud. O'g'it tarkibida oltingugurt, magniy va kaliy mavjud. U barcha tuproq va iqlim 
zonalarida turli xil qo'llash usullari uchun qo'llaniladi. Ishlab chiqarishning texnologik 
jarayoni Azofoskanikiga o‘xshaydi. 
Diammofoska – bu uch karrali o’g’it (NPK), muhim ozuqa moddalarining ko’payishi 
bilan tavsiflanadi. Barcha tuproqlarda, har qanday ekinlar va qo’llash usullarida 
foydalanish tavsiya etiladI. Diammofoska fosfor kislotasidan ammoniy va kaliy 
birikmalari qo
ʻ
shilgan holda olinadi. 

---

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 

1.Simon A. Levin editor ―The Princeton guide to Ecology
‖
2009 
by Princeton University 
 
Press Published by Princeton University Press, 41 New Jersey 08540William 
Street 
 
2.Michael Begon ―Ecology from individuals to ecosystems
‖
fourth edition published 2006
Printed and bound in the United Kingdom by CPI Bath Press 
3. Ergashev A. Umumiy ekologiya. T., "O‘zbekiston", 2003 y.
4. Egamberdiev R., Eshchanov R. ―Ekologiya asoslari
‖
, T.,―Zar qalam
‖
, 2004 y.
5. Qosimova S.T. va boshqalar. ―Atrof-
muhitni muhofaza qilish va shahar iqlimshunosligi
(o‘quv qo‘llanma)
‖
T., Istiqlol, 2005 y.
6. ErgashevA. 
Ekologiya
, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. T., ―Yangi asr avlodi
‖
2005 y.
7. Ergashev A., Yulchieva M., Ahmedov O‘., Abzalov A., Ekologiya, Toshkent, 2010 y.
8.Shodimetov Y., Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T., "O‘qituvchi", 1994 y.