Reja: O`rta Osiyo o`simliklarining umumiy xususiyatlari

To’qay. Respublikamizning Sirdaryo, Amudaryo, Zarafshon, Chirchiq, Ohangaron kabi daryolari sohillarida to’qaylar uchraydi. Bular o’ziga xos tabiat landshaftlari bo’lib, siyrak, zax o’rmon va chakalakzorlardan iborat. To’qaylarning kengligi bir necha yuz metrdan bir necha kilometrgacha bo’lishi mumkin. 
To’qaylarda o’tlar, butalar va daraxtlar o’sadi. O’t o’simliklaridan - qizilmiya qo’g’a, qamish, kendir va chirmovuqlar; butalardan-chikinda, yulg’un, ching’il va savag’ichlar; daraxtlardan tol, turong’il va jiydalar uchraydi.
Taassufki, tabiiy boyliklarimizdan bo’lmish to’qaylar keyingi yillarda inson faoliyati, daryo suvlarining kamayishi natijasida, hususan Quyi Amudaryo sohillaridan qisqarib bormoqda.
To’qaylar ko’pchilik hayvonlarning yashashi uchun muayyan sharoitga ega. Bu joylarda chiyabo’ri, tulki va bo’rilar yashaydi. To’qaydagi eng yirtqich hayvon-to’qay mushugidir. Changalzorlarda to’ng’iz ham uchrab turadi.
Adir mintaqasi. Bu mintaqa okean sathidan 400-500 m dan to 1000-1200 m gacha bo’lgan balandliklarda joylashagn bo’lib, tog’ oldilarini egallaydi.
Adir iqlimi cho’l iqlimidan bir oz farq qilsada, yozi issiq va uzoq davom etadi. Yozi cho’ldagideuk jazirama issiq emas, yillik yog’in miqdori 300-450 mm. O’simlik qoplami cho’ldagidan qalinroq. Bunday sharoitda oddiy va to’q tusli bo’z tuproqlar hosil bo’ladi.
Oddiy bo’z tuproq tog’ etaklaridan okean sathidan tahminan 500-600 m dan 1000 m gacha bo’lgan 1,5-2,5% ni tashkil etadi. Oddiy bo’z tuproqli joylarda sug’oriladigan (obikor) va baxorikor yerlar hisoblanadi.
To’q tusli bo’z tuproqlar balandroq joylarda (okean sathidan 1000-1600 m balandliklarda) tarqalgan. Tuproq tarkibidagi chirindi miqdori 3-4% ga boradi, ko’pincha bahorikor ekinlar ekiladi. Daryo vodiylaridagi kichikroq joylarda sug’orib dehqonchilik qilinadi.
Bo’z tuproqlar respublikamizda dexqonchilik qilinadigan asosiy tuproqlardir. Binobarin, ular eng muhim va tuganmas tabiiy boyligimiz hisoblanadi. Bo’z tuproqlar ishlov berish jihatidan ham, sug’orish jihatidan ham bir qator qulayliklarga ega. Adir mintaqasida cho’lga nisbatan o’simliklar ko’proq. Mintaqa bahorda qizil, siriq rangdagi lolalar va chuchmomalar bilan qoplanadi. Adirlarda ko’ng’irbosh, rang, sasir, yantoq, kovrak va gulhayrilar o’sadi. Adirlarning yuqoriroq qismida zirk, namatak butalari va do’lana kabi buta va daraxtlar uchraydi.
Adirlarda hayvon dunyosi cho’l hayvon dunyosiga nisbatan kambag’alroq. Cho’lga hos sudralib yuruvchilar kaltakesak (agama, gekkon) lar, ilon (kapchabosh ilon, zaxarli ko’k ilon)lar, hatto falanga, qoraqurt, chayon kabi hasharotlar ham uchraydi.