Reja: Qattiq jism aylanma harakati dinamikasi

qattiq jismning o’qqa nisbatan impuls momenti jismning shu o’qqa nisbatan inertsiya momentini burchak tzlikka ko’paytmasiga teng.

Jismning ilgarilanma va aylanma harakatiga tegishli kattaliklarni solishtirish

Ilgarilanma harakat		Aylanma harakat
Massa		Inertsiya momenti
Ko’chish		Burchak ko’chish
Tezlik		Burchak tezlik
Tezlanish		Burchak tezlanish
Kuch		Kuch momenti
Impuls		Impuls momenti
Ish		Ish
Kinetik energiya		Kinetik energiya
Dinamikaning asosiy tenglamasi		Dinamikaning asosiy tenglamasi

Ushbu maqola qattiq jism aylanma harakat dinamikasi qonunlarini kompyuter yordamida o’rganishga bag’ishlangan. Buning uchun mexanikaning asosiy tushunchalari, nuqtaning aylana bo’ylab harakati, egri chiziqli harakat, kuch momenti, inertsiya momenti, qattiq jismning qo’zg’almas o’q atrofidagi aylanma harakati, qo’zg’almas o’q atrofidagi tekis tezlanuvchan aylanma harakat, qattiq jism aylanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasi kabi tushunchalar ko’rib chiqiladi va aylanma harakat dinamikasining asosiy qonunlarini kompyuterda o’rganish uchun animatsion dastur tuziladi. Hozirgi davr talabiga javob beradigan mutaxassislarni tayyorlashda, bakalavriyat bosqichidagi talabalarga fizika fani asoslarini o’rgatishdan asosiy maqsad- ularda hozirgi zamon ilmiy-texnikaviy dunyoqarashni shakllantirish, ularga zamonaviy texnika vositalari asoslarini tanishtirish va ulardan foydalanishga zamin yaratishdan iborat. Shuni unutmaslik kerakki, fizika fani oliy o’quv yurtlarida o’qitiladigan oliy matematika, informatika, axborot texnologiyalari, elektr zanjirlar nazariyasi, radioelektronika va mikroelektronika asoslari va boshqa fanlar bilan uzviy bog’langan.Qattiq jism aylanma harakat dinamikasining asosiy kattaliklari- impuls momenti va kuch momenti tushunchalari bir-biri bilan chambarchas bog’liqdir. Kuch momenti nuqtaga nisbatan bo’lsa, impuls momenti o’qqa nisbatandir. Shuning uchun ularni bir-biri bilan almashtirish mumkin emas. Har qanday vektorning biror nuqtaga nisbatan momenti vektor kattalik bo’lgani uchun, kuch momenti ham vektor kattalikdir. Impuls momenti esa vektor kattalik emas.Shu vaqtgacha aylana bo’ylab harakat tenglamalarini chiziqli tezlik orqali ifodalangan edi. Endi shu ifodalarni burchak tezlik va burchakli tezlanishAylanish o’qiga ega bo’lgan qattiq jismga tashqi kuchlar ta’sir etmasa yoki ularning aylanish o’qiga nisbatan kuch momenti nolga teng bo’lsa, qattiq jismning aylanish o’qiga nisbatan impuls momenti miqdor va yo’nalishi jihatidan o’zgarmay qoladi.Yuqorida ko’rib o’tilgan tushunchalarni kompyuter yordamida o’rganish uchun Visual Basic-6.0 da animatsion dastur tuzildi. Ma’lumki, Visual Basic-6.0 Windowsning barcha imkoniyatlarini, shu jumladan, kompyuterning grafik va multi media imkoniyatlaridan ham foydalana oladi. Dastur ishga tushirilganda ekran quyidagi ko’rinishni oladi:Dastur to’rt xil obyekt: moddiy nuqta (1), disk (2), shar (3) va sterjen (4) va ularning aylanma harakatini namoish qiluvchi oyna, ularning asosiy parametrlari: radiusi, massasi, burchak tezligi, impuls momenti va kinetik energiyasining qiymatlarini qo’rsatuvchi oynachalar, tezlikni o’zgartirishga imkon beruvchi oynacha hamda nazariy ma’lumotlarni ko’rishga imkon beruvchi oynadan tashkil topgan. Dasturda olingan bilimlarni mustahkamlash uchun nazorat savollari va masalalar yechish na’munalari ham keltirilgan.Foydalanuvchi sichqoncha yordamida to’rtta obyektlardan ixtiyoriy bittasini tanlab, animatsiyani namoyish qilish oynasiga o’tkazishi mumkin. Masalan, disk (2) tanlanib, animatsiuani namoyish qilish oynasiga o’tkazilsa, disk aylana boshlaydi va ekranKo’rinib turibdiki, disk aylanma harakatining barcha parametrlari hisoblab boriladi. Bu harakatning barcha parametrlarini o’zgartirish, ya’ni boshqarish mumkin.Dasturning asosiy afzalliklaridan yana biri shundaki, foydalanuvchi uni qisqa fursat davomida ixtiyoriy marta va ixtiyoriy tezlikda ishlatib ko’rishi mustaqil xulosalar chiqarishi mumkin.O’ylaymizki, dastur yoshlarning tabiiy fanlarga bo’lgan qiziqishlarini orttirishda va fizik tushuncha vaniyatlarni chuqurroqanglab yetishlarida o’zining munosib hissasini qo’shadi.Abduraxmanov Q.P., Egamov O’. Fizika

FOYDALANILGAN ADABIYOT RO’YXATI

Abduraxmanov Q.P., Egamov O’. FizikaСавельев И.В. Основы теоретической физики, 1 том, 1991г.Трофимова Т.И. Курс физики,1990 г.А.Н.Огурцов. Лекции по физике .Яворский Б.М., Детлаф А.А., Лебедев А.К. Справочник по физике.

http://kompy.info