Reja: Qishloq xo'jaligi yer fondining tarkibi, ahamiyati va uziga xos xususiyatlari
Yerlarning bir sifat holatidan ikkinchi holatga o’tishi umumiy holda yer tranformastiyasi deyiladi
Yüklə 65,49 Kb.
|
|
Yerlarning bir sifat holatidan ikkinchi holatga o’tishi umumiy holda yer tranformastiyasi deyiladi.
Yer transformasiyasi ijobiy va salbiy bo’ladi. Ijobiy transformasiya – yaxshi yerlarning yomon yerlar safiga O’tishga imkoni borichayo’l qO’ymaslik lozim. Yer islohotlarini to’g’ri O’tkazish ham yer va suvdan foydalanish samaradorligini oshiradi. Yer duch kelgan kishiga emas, balki yerda ishlash tajribasi, bilimi bor kishilarga, xo’jaliklarga byerilishi kyerak. Shu bilan birga, yerdan olingan mahsulotga egalik qilish sharoitlarini to’g’ri hal etish talab qilinadi. Eng zarur omillardan biri yer va suvdan foydalanuvchilarning samaradorlikni oshirganliklari uchun manfaatdorligini ta’minlashdir. Yer va suvdan foydalanish samaradorligini oshirish ko’p jihatdan ilg’or texnologiyani ishlab chiqarishga joriy etish bilan bog’liq. Masalan, suvdan foydalanish samaradorligi tomchilatib yoki yomg’ir usulida sug’orishda oddiy bostirib sug’orishdan ancha afzaldir. O’zbekiston Respublikasida suv resurslari juda cheklangan bo’lib, hozirda foydalanilayotgan suvning 12-13 foizi mamlakat hududida vujudga keladi. Qolgan qismi Qirg’iziston va Tojikiston davlatlari hududidan keladi. O’zbekistonda 50 daryo bo’lib, shulardan faqat 10 tasigina 150 km uzunlikda. Mamlakatda juda katta kanal va ariqlar tizimi yaratilgan. Ularning uzunligi 156 ming km.ni tashkil etadi. Ana shu irrigasiya tizimidan samarali foydalanish mamlakatda yer resurslaridan foydalanishning samaradorligini oshiradigan omillardan biridir. Fan yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish ham yer va suv resurslaridan foydalanish samaradorligini oshiradi. Masalan, paxta va bug’doyning tezpishar va suvga chidamli navlarini joriy etish shular jumlasidandir. Ekologik muhitni hisobga olgan holda kimyolashtirishni rivojlantirish ham yer va suv resurslarining samaradorligini oshirishga ijobiy ta’sir etadi. Qishloq xo’jaligida yaroqli yerlarni suv va shamol yerroziyasidan asrash ham juda muhim tadbirlardan biridir. Masalan, ekin maydonlarining 2,1 mln. gektari shamol, 0,7 mln gektari suv yerroziyasiga, shuningdek, mavjud 22,1 mln. gektar yaylovning 6 mln. gektari shamol va 3 mln. gektari suv yerroziyasiga uchragan. Bu holat agrosanoat majmuasi iqtisodiyotiga sezilarli salbiy ta’sir etadi. Yer va suv nafaqat iqtisodiy omil u bir paytning o’zida tabiiy
O’zbekiston Respublikasi uchun yer va suv resurslaridan samarali foydalanish juda katta siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatga ega. Tabiiy resurslarning, jumladan yer va suvdan foydalanishning muhimligi to’g’risida to’xtalib O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov “O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida” asarida “... tabiiy resurslarni qayta tiklash yil sayin tabora qiyinlashib borayotgan paytda biz bu resurslarga ko’proq ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lishimiz zarur. Buning uchun iqtisodiy omillardan kengroq foydalanishimiz, soliqlar orqali hammani tabiiy va xomashyo resurslaridan eng ko’p naf tegadigan tarzda foydalanishga o’rgatmog’imiz kyerak”∗,- deb ta’kidlagan. Yer va suvdan samarali, oqilona foydalanish kelajak talab qilayotgan zaruratdir. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 29 oktyabrdagi “Yerlarning meliorativ holatini yaxshilash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmonida qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini barqaror rivojlantirish, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash orqali uning unumdorligi va hosildorligini oshirish, meliorastiya ishlarini tashkil qilish va moliyalashtirish mexanizmini takomillashtirish vazifalari aniq-ravshan belgilab byerildi. Ushbu hujjat asosida yerlarning meliorativ holatini yaxshilash bo’yicha maxsus davlat dasturi ishlab chiqildi va amalga oshirilmoqda. Yer va suv resurslaridan foydalanish darajasi va samarasini oshirish quyidagi yo’nalishlarda amalga oshiriladi: - Eng avvalo, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini yer va suv resurslarining talabi va imkoniyatidan kelib chiqqan holda joylashtirish lozim. Masalan, suv resurslari cheklangan regionlarda sholi ishlab chiqarishni joylashtirish maqsadga muvofiq emas. Katta miqdordagi suvni talab qiladigan ekinlarni sho’rlangan yerlarga joylashtirish ham samaradorlikni pasayishiga sabab bo’ladi. Albatta, mamlakat oziq – ovqat xavfsizligini ta’minlash, mavjud resurslardan oqilona foydalangan holda bozor talab qiladigan mahsulotlarni ishlab chiqarish va bunda aholining ehtiyojini unitmaslik talab qilinadi. Shunga qaramasdan yer va suv resurslarining holatini hisobga olmasdan ishlab chiqarishni tashkil etish ma’lum salbiy oqibatlaga olib kelishi mumkin. Masalan, kuchli sho’rlangan yerlarga kuzgi don ekinlarini joylashtirish yerning unumdorligini pasaytiradi, sho’rlanishni yanada kuchayishiga olib keladi va yerdan foydalanish samradorligi pasayadi. Bu holatning uzoq davom etishi ushbu yer maydonlarining qishloq xo’jaligi maqsadlari uchun mutloq yaroqsiz holga kelib qolishiga sababchi bo’lishi mumkin. Chunki kuzgi donli ekinlar ekilgan maydonlarda sho’r yuvish ishlarini amalga oshirib bo’lmaydi. Ma’lumotlarga qaraganda 2004 yilda Respublikada mavjud qishloq xo’jaligi yerlarining 47,2 foizi sho’rlanmagan, 17,2 foizi o’rtacha sho’rlangan va 4,2 foizi kuchli sho’rlangan. O’zbekiston qishloq xo’jaligi yerlari meliorativ holatiga ko’ra, 38 foizi yaxshi, 53,4 foizi qoniqarli va 8,6 foizi qoniqarsiz, meliorativ holati yomon yerlardir. Bu holat yomonlashib ketishining oldini olish kyerak. Yerlarning bir sifat holatidan ikkinchi holatga o’tishi umumiy holda yer tranformastiyasi deyiladi. Yer transformastiyasi ijobiy (yomon yerlarning yaxshi yerlar safiga o’tishi) va salbiy (yaxshi yerlarning yomon yerlar safiga o’tishi) bo’ladi. Imkon boricha salbiy yer transformastiyasiga yo’l qo’ymaslik lozim. Yer islohotlarini to’g’ri o’tkazish ham yer va suvdan foydalanish samaradorligini oshiradi. Yer duch kelgan kishiga emas, balki yerda ishlash tajribasi, bilimi bor kishilarga, xo’jaliklarga byerilishi kyerak. Bu borada yerdan olingan mahsulotga egalik qilish sharoitlarini to’g’ri hal etish talab qilinadi. Aks holda yer va suvdan samarali foydalanib bo’lmaydi. - Eng zarur omillardan biri yer va suvdan foydalanuvchilarning samaradorlikni oshirganliklari uchun manfaatdorligini ta’minlashdir. - Tanlangan ishlab chiqarish turini texnologiyalarini buzmasdan bajarish, meliorastiya va irrigastiya tadbirlarini o’z vaqtida samarali o’tkazish qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi, yerdan foydalanish samaradorligini oshiradigan muhim omillardan biri hisoblanadi. Yer va suvdan foydalanish samaradorligini oshirish ko’p jihatdan ilg’or texnologiyani ishlab chiqarishga joriy etish bilan bog’liq. Masalan, suvdan foydalanish samaradorligi tomchilatib yoki yomg’ir usulida sug’orishda oddiy bostirib sug’orishdigiga nisbatan ancha katta. Suv resurslari cheklangan holda bu texnologiyalarning ahamiyati keskin oshadi. O’zbekiston Respublikasi suv resurslari juda cheklangan bo’lib, hozirda foydalanilayotgan suvning 12-13 foizi mamlakat hududida vujudga keladi. Qolgan qismi Qirg’iziston va Tojikiston davlatlari hududidan keladi. O’zbekistonda 50 daryo bo’lib, shulardan faqat 10 tasigina 150 km uzunlikda. Mamlakatda juda katta kanal va ariqlar tizimi yaratilgan. Ularning uzunligi 156 ming km.ni tashkil etadi. Ana shu irrigastiya tizimidan samarali foydalanish mamlakatda yer resurslaridan foydalanishning samaradorligini oshiradigan omillardan biridir. - Fan yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish ham yer va suv resurslaridan foydalanish samaradorligini oshiradi. Ishlab chiqarishga paxta va bug’doyning tezpishar, suvga chidamli navlarini joriy etish bunga misol bo’la oladi. - Ekologik muhit talablarini hisobga olgan holda kimyolashtirishni rivojlantirish ham yer va suv resurslarining samaradorligini oshirishga ijobiy ta’sir etadi. - Qishloq xo’jaligiga yaroqli yerlarni suv va shamol yerroziyasidan asrash ham juda muhim tadbirlardan biridir. Masalan, ekin maydonlarining 2,1 mln. gektari shamol, 0,7 mln. gektari suv yerroziyasiga, shuningdek, mavjud 22,1 mln. gektar yaylovning 6 mln. gektari shamol va 3 mln. gektari suv yerroziyasiga uchragan. Bu holat agrosanoat majmuasi iqtisodiyotiga 156 sezilarli salbiy ta’sir qiladi. Shu sababli yerlarni asrash asosiy vazifalardan biridir. - Yer va suvdan foydalanganlik uchun to’lovlar tizimini takomillashtirib borish maqsadga muvofiq. Hozirda yer banitetiga qarab o’rnatilgan soliq yuklamalarini ta’sirini kuchaytirish choralarini ko’rish, uni doimiy ravishda takomillashtirib borish talab qilinadi. Yerdan foydalanuvchi uning unumdorligini, banitetini oshirganligi uchun rag’batlantirilishini yanada ta’sirini kuchaytirish undan foydalanishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. - Qishloq xo’jaligi ekinlarini sug’orishning ilg’or usullarini (tomchilatib, yomg’irlatib, qator oralab va x.x.) ishlab chiqarishga joriy etish. - Yerdan samarali foydalanish uchun doimiy monitoring tashkil etish kyerak. Yer monitoringi yerning holatini nazorat qilib turish tizimidir. Monitoring orqali qimmatli ma’lumotlar olish va tegishli choratadbirlar ko’rish mumkin.
Reja: Yüklə 65,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|