Reja: Sarf o’lchagichlar haqida umumiy malumot

Funksional imkoniyatlari

• 
  oqim yo`nalishining ko`rsatilishi blan suyuqlik o`rtacha hajmiy sarfini ()
  
• 
  har bir oqim yo`nalishi uchun oqibboruvchi jamlamali suyuqlik hajmini()
  
• 
  ma`lum yo`nalishli oqim tezligini
  
• 
  ultratovush va suyuqlik tezligini
  
• 
  ishlash muddatini
  

Kuch sarf o`chagichlari deb – oqimga u yoki bu turdagi tezlikni umumlashtiruvchi massalari sarf kuch ta`siri effektiga bog`liqlikda asoslangan.Oqimga qandaydir qo`shimcha ta`sir berish jarayonida yuzaga keluvchi tezlanish,massasi sarfga proporsionaldir.O`lchanayotgan parametr,masalan,oqimni burash uchun sarflangan quvvat – o`lchanayothan sarfga proporsionaldir.shuning uchun kuch sarf o`lchagichlari massali sarfni o`lchaydi.
Farqlanadi:

• 
  tashqi kuch ta`siriga ega sarf o`lchagichlar.Oqimga qo`shimcha harakat tashqi manbadan beriladi.Ko`p hollarda sarf o`zgartirish elementlaridan birini to`xtovsiz aylantirib turuvchi elektrodvigatel,masalan,to`g`ri o`zidan o`tayotgan oqimni burovchi to`g`ri lopastli krilchatka
  
• 
  Ichki kuch ta`siriga ega sarf o`lchagichlar – oqimga qo`shimcha ta`sir oqim potensial potensial energiyasi hisobiga beriladi.Masalan: uni harakatsiz vintavoy kurakchalar bilan aylantirishda
  

Sarf o`lchagichlar kuch ta`siri harakteri va bunda beriladigan tezlanishga ko`ra quyidagilarga bo`lnadi:

• 
  kariolis massali sarf o`lchagichlar
  
• 
  giroskopik sarf o`lchagichlar
  
• 
  turbokuchli sarf o`lchagichlar
  

Elektromagnit sarf o`lchagichlar
Agar suyuqlik tokni o`zidan o`tkazsa, uning magnit maydonga ko`ndalang harakati EYuK yuzaga kelishiga olib keladi, u oqim tezligiga proporsionaldir.Amaliyotda bu sxema quyidagi yo`l bilan amalga oshiriladi: Elektromagnitlar shunday o`rnatiladiki magnit oqim chiziqlari,suyuqlik oqimi ko`chishiga perpendikulyar bo`ladi va oqim harakati bilan yo`naltiruvchi EYuK ni sezuvchi bir juft elektrodlar o`rnatiladi.(1-asm)



1-rasm.Elektromagnit sarf o`lchagichlarining muhim elementlari umumiy joylashuv sxemasi.

Bu usulni amalga oshirishning bir nechta yo`llari bor ammo o`zgarishlar to`laligicha ma`lumotlarni qayta ishlash sxemasiga tegishli va usulning prinsipial asosiga tegishli emas.

Suyuqlik elektromagnit sarf o`lchagichlar ishlash prinsipi
Suyuqlik elektromagnit sarf o`lchagichlar ishlash prinsipi tashqi magnet maydoni ta`sirida oqimda induksiyalanuvchi elektr tokini o`tkazadigan suyuqlik EYuK ni o`lchashga asoslangan.
Suyuqlik elektromagnit sarf o`lchagichlar ishlash prinsipial sxemasi 2-rasmda keltirilgan. Magnitlanmaydigan materialdan yasalgan,ichidan suyuqlik oqib o`tuvchi korpus 1 2 va 3 magnit qutblari orasiga magnit maydon kuch chiziqlari yo`nalishiga perpedikulyar ravishda o`rnatilgan.Quvir devoriga ichki devorlar bilan bir xil bo`lib yuzma-yuz qilib 2 ta o`lchov elektrodlari o`rnatilgan. Magnit maydon ta`sirida suyuqlikdagi ionlar ko`chadi va o`z zaryadini elektromagnit sarf o`lchagich o`lchov elektrodlariga beradi va elektrodlarda EYuK hosil bo`ladi.Elektrodlarga sarf birligida gradirovka qilingan 4 o`lchovchi asbob o`rnatilgan.

2-rasm.Doimiy magnitli elektromagnit sarf o`lchagich prinsipial sxemasi.

Doimiy magnit maydoni holatida EYuK elektromagnit induksiyaning asosiy tenglamasi orqali aniqlanadi.
Bu tenglamada B qutblar orasidagi magnit induksiya; d – quvurning ichki diametri; - suyuqlik oqiminig o`rtacha tezligi
Hajmli sarf Q orqali tezlikni ifodalab quyidagini hosil qilamiz.

Bu tenglamadan bir xil magnit maydondagi EYuK hajmli sarfga to`g`ri proporsionalligi kelib chiqadi.
Past bo`lmagan elektromagnit sarf o`lchagishlar 10^-3 - 10^-5 sm/m dan elektr o`tkazuvchanlikka ega suyuqliklarda qo`llaniladi.

Аdаbiyotlаr

1. 
   П.Р. Исматуллаев., Р.К. Азимов., А.А. Аъзамов Анализ и синтез первичных преобразователей технологических величин.
   Ташкент 1989 г, ТашГТУ.
   
2. 
   Р.К. Азимов., Ю.Т. Шипулин Оптоэлектронных преобразователи больших перемещений на основе полых светодиодов. М.:Энергоатомиздат 1987 г.
   
3. 
   Общие методы и средство линейно - угловых измерений. Под.ред. Ф.В. Цидумко М.:Издательство стандартов 1991 г.