Reja: Tafakkur operatsiyasi Tafakkur shakllari Tafakkur sifatlari

TAFAKKURNING MANTIQIY SHAKLLARI
REJA:
1. Tafakkur operatsiyasi
2. Tafakkur shakllari
3. Tafakkur sifatlari
4. Tafakkur turlari
TAFAKKUR insonning shunday aqliy faoliyatidirki, bu faoliyat voqelikni eng aniq, to’liq, chuqur va umumlashtirib aks ettirishga, insonning tag’in ham oqilona amaliy faoliyat bilan shug’ullanishga imkon beradi.
P.I. IVANOV
Tafakkur voqelikning umumlashgan, holda va so’z hamda o’tmish tajriba vositalariga aks ettirilishi
M.V.Gamezo
Tafakkur- bu o’z mahsuloti bilan voqelikni umumlashtirib, bavosita aks ettirishni harakterlaydigan, umumlashtirish darajasi va foydalanadigan vositalariga hamda usha umumlashmalar yangiligiga bog’liq bog’liq ravishda turlarga ajratishdan iborat jarayon,bilish faoliyatidir
TAFAKKUR- ijtimoiy –sababiy, nutq bilan chambarchas bog’liq muhim bir yangilik qidirish va ochishdan iborat psixik jarayondir, boshqacha qilib aytganda, tafakkur voqelikni analiz va sintez qilishda uni bevosita va umumlashtirib aks ettirish jarayonidir.
A.V.Petrovskiy
O.K.Tixomirov
TAFAKKUR atrof-muhitdgi voqelikni nutq yordami bilan bavosita, umumlashgan holda aks ettiruvchi psixik jarayon, ijtimoiy-sababiy bog’lanishlarni anglashga, yangilik ochishga va bashorot qilishga yo’naltirilgan aqliy faoliyatdir.

TAFAKKUR ASOSAN QUYIDAGI FANLAR ICHIDA O’RGANILADI.

PSIXOLOGIYA
LOGIKA
MANTIQ
FALSAFA
KIBERNITEKA
TAFAKKUR

TAFAKKUR OPERATSIYASI

Analiz va sintez
Taqqoslash
sistemalashtirish
klassifikatlashtirish
konkretlashtirish
UMUMIYLASHTIRISH
abstraksiya

• Ahunday bir tafakkur operatsiyasidirki,
• Uning yordami bilan biz narsa va hodisalarni fikran yoki amaliy va xususiyatlarini tahlil qilamiz

analiz

• Shunday bir tafakkur operatsiyasidirki, biz narsa va hodisalarning analizga bo’lingan, ajratilgan ayrim qismlarini,
• Bo’laklarini sintez yordami bilan fikran yoki amaliy ravishda birlashtirib, butun holiga keltiramiz.

sintez
Analiz va sintez o’zaro bevosita mustahkam bog’langan yagona jarayonning 2 tomonidir
Taqqoslash- shunday bir tafakkur operatsiyasidirki, bu operatsiya vositasi bilan obektiv dunyodagi narsa va hodisalarning bir-biriga o’xshashligi va bir-biridan farqi aniqlnadi.
Abstraksiya jarayonida obektdan ajratib olingan belgining o’zi tafakkurning mustaqil obekti bo’lib qoladi. Abstraksiya operatsiyasi analiz natijasida vujudga keladi.
taqqoslash
abstraksiya
UMUMLASHTIRISH
MAZMUNIGA KO’RA
ELEMENTAR
EMPIRIK
TUSHUNCHALI
NAZARIY
FIKIRNING YO’NALISHIGA KO’RA
XUSUSIYDAN UMUMIYGA
UMUMIYDAN XUSUSIYGA
YAKKADAN UMUMIYGA VA UNDAN XUSUSIYGA
UMUMIYDAN XUSUSIYGA VA O’SHA UMUMIYDAN YANADA UMUMIYGA
KAMROQ UMUMIYDAN YANADA UMUMIYGA
Fikr obektiv hisoblangan narsa va hodisalarni zamon, makon, va mantiqiy jihatdan ma’lum tartibda joylashtirishdan iborat fikr yuritish operatsiyasi bilimlarni o’zlashtirishda, ko’nikma va malakalarni tartibga solishda muhim rol o’ynaydi.
sistemalshtirish

TAFAKKUR SHAKLLARI

Psixologiyada nutq fikr yuritish faoliyatining vositasi deb yuritiladi. Odatda nutq tafakkur jarayonida hukumlar, hulosa chiqarish va tushunchalar tafakkurning spetsifik shakllari deb ataladi.
TAFAKKUR SHAKLLARI
xukm
tushuncha
Xulosa chiqarish
Juz’iy, tahminiy, shartli, tasdiqlovchi
Yakka, konkret, umumiy, abstrakt, xususiy, to’planma
Induktiv, deduktiv, analogik

TAFAKKUR SIFATLARI

TAFAKKUR boshqa bilish jarayonlari kabi o’zining individual xususiyatlariga ega bo’lib, fikr yuritish faoliyatining shakllari, vositalari va operatsiyalarining munosabatlari kishilarda turlicha namoyon bo’lishida o’z ifodasini topadi.

TAFAKKUR TURLARI

Formulasiga ko’ra
Topshiriq harakteriga ko’ra
Fikr yoyiqligiga ko’ra
Fikrning originallik darajasiga ko’ra
Ko’rgazmali-xarakatli ko’rgazmali-obrazli
Amaliy nazariy ixtiyorsiz ixtiyoriy
Konkret abstrakt realistik autistik intuntiv diskursiv diealiktik
Reproduktiv produktiv ijodiy vizual fazoviy
Ko’rgazmali-harakatli tafakkur
Bola to’g’lishidan tortib, to uning bog’cha yoshigacha davrni amaliy faoliyatda ko’rgazmali-harakatli tafakkur o’sishining asosiy pallasi deb ataladi.
Ko’rgazmali-obrazli tafakkur
Inson tomonidan bevosita idrok qilinayotgan predmetlar esa, balki faqat tasavvur qilinayotgan narsa va hodisalar haqida fikrlashdan iborat tafakkur turi ko’rgazmali-obrazli tafakkur deb ataladi.
Intuitiv va analitik tafakkur
Tafakkur aktivligiga qarab ixtiyorsiz va ixtiyoriy tafakkur turlariga ajrtiladi. Intuitsiya deb, mantiqiy tafakkur yordamida ko’p vaqtlar davomida hal qilinmagan aqliy vazifalarning to’satdan, kutilmaganda hal qilinib qolishi jarayoni ataladi.
Ijodiy tafakkur
Ijodiy tafakkur murakkab bilish faoliyatidan biri bo’lib , tadrijiy ravishda, izchil o’zaro bog’langan jarayonlardan tashkil topadi: dastavval savollar tug’iladi, vazifa aniqlanadi, masalani yechish yoki savollarga javob qidirish jarayoni vujudga keladi.
ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT