Rejasi: Matnni qayta ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari

Mavzu 4 (Amaliy) Matnni qayta ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari bilan ishlash
Rejasi: 1. Matnni qayta ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari.
2. Grafik axborotlar bilan ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari.
3.Matnni qayta ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari
4.Matnni qayta ishlash texnologiyalarini uskunaviy va dasturiy vositalarga ajratishimiz mum-kin. Shulardan biz bugungni kunda eng ommalashgan dasturlardan biri matn muharrirlari haqida fikr yuritamiz.

1. Matn muharrirlari haqida umumiy tushuncha Bugungi kunda matnli hujjatlarni tayyorlashda ommabop bo’lgan dastur Microsoft Word dasturi bo’lib, u matn prosessori deb ham ataladi. Haqiqatdan ushbu dastur o’zining juda keng imkoniyatlari tufayli o’z sinfining matn prosessorlari orasida foydalanuvchi standartiga aylandi. Word prosessorining asosiy vazifasi matnli hujjatlarni yaratish va tahrirlashdir. Ammo shu bilan birga Word ADP(amaliy dasturlar paketi) hujjatga grafik ob’ektlar, jadvallar, diagrammalar, giperbog’lovlar joylashtirish kabi keng imkoniyatlarga ega. Word ADPi o’zi-dagi ko’rsatkichlar, mundarijalar, kolontitullar yaratish vositalari mavjud bo’lganligi tufayli katta hajmdagi hujjatlar bilan ishlashda qulaylik yaratadi. MS Office ADPga kiruvchi barcha amaliy dasturlardagi kabi Microsoft Word dasturida ham tizimli menyular to’plami mavjud bo’lib, u oltita buyruqni bajaradi Microsoft Word dasturini sozlash. Word ADPni sozlash uchun «Servis» menyusining «Nastroyka» punktini tanlash lozim. «Nastroyka» oynada uchta sahifa mavjuddir: «Paneli instrumentov» (uskunalar paneli), «Komandы» (menyu amallari), «Parametrы» (menyu parametrlari). 1. Fayl menyusi komandalarining mazmuni: Sozdat . . . Yangi, ilgari mavjud bo’lmagan hujjatni yaratish (tayyor shablondan foydalanib). Otkrыt . . . Mavjud bo’lgan (ilgari yaratilgan) hujjatni ko’rish yoki o’zgartirish uchun ochish Zakrыt Ekranda ochik bo’lgan hujjatni berkitish. Soxranit Ekranda ochiq bo’lgan hujjatni saqlash Soxranit kak . . . Ekranda ochiq bo’lgan hujjatni saqlash yangi nom ostida saqlab kuyish yoki boshqa bir katalogga joylashtirish. Soxranit v formate NTML . . Ekranda ochiq bo’lgan hujjatni xotiraga gipertekst ko’rinishida saqlab qo’yish . Versii Ekranda ochiq bo’lgan hujjatni yangi versiyasini saqlash. Parametrы stranisы Ishchi sahifasini formatlashga oid parametrlardan iborat dialog oynasini hosil qilish. Predvaritelnыy prosmotor Bosmaga tayyorlangan xujjatni sahifaga joylashishini oldindan qurish . Pechat Faylni bosmaga chiqarishga oid parametrlardan iborat dialog oynasini xosil qilish. Otpravit Faylni boshqa kompyuterga jo’natish Svoystva Fayl haqida ma’lumotlar saqlash Word ADPi ishga tushgandan so’ng, matn kiritishdan oldin qog’oz turini, uning abzaslari va matn hoshiyalarini tanlab olish zarur. Buning uchun fayl menyusining «Parametrы stranisы» punktini tanlaymiz. Hosil bo’lgan muloqot oynasida «Polya», «Razmer bumagi» va «Istochnik bumagi» sahifalari mavjuddir. «Polya» — hoshiyani o’rnatish uchun foydalaniladi, bunda «Verxneye» – tepadan qancha santimetr tashlanishi lozimligi, «Nijnыye» – pastdan, «Levoye» – chapdan, «Pravoye» – o’ngdan, «Oriyentasiya» – hujjatni qanday ko’rinishda bo’lishi («knijnaya» – kitob shaklida, «albomnaya» – albom shaklida) ko’rsatiladi. «Razmer bumagi» — qog’oz o’lchamini ko’rsatish uchun foydalaniladi, u orqali « Razmer bumagi» maydonidan qog’oz o’lchamini, «Shirina» maydonidan esa qog’oz kengligini va «Vыsota» maydonidan qog’oz uzunligini kiritishimiz mumkin. «Istochnik bumagi» sahifasida bo’limlar ko’rsatiladi.
3. Microsoft Word muharririda matnni formatlash imkoniyatlari
1. -Stil - Matn stilini o’zgartirish
2. - Shrift - Matn shriftini o’zgartirish
3. - Razmer - Matn shrift kattaligini o’zgartirish
4. - Efekt nachertaniya - Qalin xarflar holatiga o’tish yoki undan chiqib ketish
5. - Efekt nachertaniya - Qiyshik xarflar holatiga o’tish yoki undan chiqib ketish
6. - Efekt nachertaniya - Chiziqli xarflar holatiga o’tish yoki undan chiqib ketish
7. - Sentrovka po levomu polyu - Matnni (kursor turgan abzasni) chap chegara bo’yicha tekkislash
8. - Sentrovka po sentru - Matnni (kursor turgan abzasni) markaz bo’yicha tekkislash 9. - Sentrovka po pravomu polyu- Matnni (kursor turgan abzasni) ung chegara bo’yicha tekkislash
10. - Sentrovka po shrine - Matnni (kursor turgan abzasni) ikkala tomon chegaralari bo’yicha tekkislash
11. - Spisok - Rakamli ro’yxat ko’rinishiga o’tqazish yoki undan chiqib ketish
12. - Spisok - Belgili ro’yxat ko’rinishiga o’tqazish yoki undan chiqib ketish
13. - Abzas - Abzasni tashqariga chiqarish
14. - Abzas- Abzasni ichkariga tortib olish
15. - Vneshnыye granise - Abzas chegaralarini ramka bilan belgilash.
16. - Vыdeleniye svetom - Tanlangan matn tagini rang bilan buyash
17. - Svet shrifta - Tanlangan matn xarflar rangini o’zgartirish «Format» menyusining «Spisok» bandini tanlab, ma’lumotlarni raqamlar yoki tanlangan belgi yordamida tartiblab yozishimiz mumkin
4. Pravka menyusi komandalari Pravka menyusi komandalarining mazmuni: Komandalar Bajaradigan funksiyalari
1. Otmenit izmeneniye Ma’lumotlarni o’zgartirishga olib kelgan oxirgi bajarilgan xarakatni bekor qilish (orqaga qaytish).
2. Povtarit Bekor qilingan xarakatni qaytarish (oldinga qaytarish)
3. Vыrezat Tanlab olingan matn qismi nus’hasini xotiraga ko’chirib (qirqib) olish
4. Kopirovat Tanlab olingan matn qismi nus’hasini xotiraga olish
5. Vstavit Xotirada joylashgan matn qismini chiqarib kursor turgan joyiga qo’yish
6. Spesialnaya vstavka Xotirada joylashgan matn qismini chiqarib kursor turgan joyiga har xil ko’rinishda qo’yish. Bunday amalning dialog oynasida bir kator parametrlarni hisobga olgan xolda bajarish mumkin bo’ladi.
7. Vыdelit vse Butun fayldagi matnini tanlash
8. Ochistit Faylning tanlagan qismini ichi yoki yozuvlarni tashqi ko’rinishini tozalash. 9. Nayti . . . Butun matnda so’z yoki so’zlar ketma ketligini kidirib topish komandasi. 10. Zamenit . . . Butun matnda so’z yoki so’zlar ketma ketligini kidirib topib almashtirish komandasi.
11. Pereyti . . . Kursorni boshqa varaq, satr, abzas, rasm, jadval va umuman faylning boshqa qismiga o’tqazish.
5. Vid menyusi komandalarining mazmuni Komandalar Bajaradigan funksiyalari
1. Obыchnыy - Oddiy holatdagi hujjat ko’rinishi 2
.Elektron dokument Elektron holatdagi hujjatni ko’rinishi
3. Razmetka stanisы Varaklarga bulingan holatda hujjatni ko’rinishi
4. Struktura Strukturalarni (hujjat qismlarini) ko’rsatish holatda hujjatni ko’rinishi
5. Glavnыy dokument Asosiy holatda hujjatni ko’rinishi
6. Paneli instrumentov Komanda ekranda bir qator asboblar panelini xosil qilish va Nastroyka tugmasi orqali bu panellarga yangi tugmalar joylashtirishi mumkin.
7. Lineyka Ekranda chizg’ich ko’rinishi yoki kurinmasligini o’rnatish
8. Sxema dokumenta Hujjatni qismlari ko’rinish holatiga o’tish va undan chiqib ketish 9. Kolontitulы Kolontitullarni ko’rish 10. Snoski Belgilangan qism mazmuni haqida pastki izoxlarni (varaqlar pastki qismida joylashadi) ko’rish 11. Primechaniya Belgilangan qism mazmuni haqida izoxlarni (sichqonchani shu qismga kursatganingizda ekranda xosil bo’ladi) ko’rish 12. Vo ves ekran Hujjatni butun ekran bo’yicha kengaytirish. 13. Masshtab Hujjatni ekrandagi varaq masshtabini o’zgartirtirish va ekrandagi matn xarflari qanday kattaligida bo’linishini ko’rish . 6. Vstavka menyusi komandalarining mazmuni Razrыv Dastur tomonidan avtomatik tarzda sahifalarga ajratilish (yangi varaqga, abzasga, satrga, ustunga majburiy o’tish joyini belgilash). Nomera stranisы Varaqlarga yukori yoki pastki qismiga, chap, urta yoki ung tomonda varaqa raqami (nomeri) qo’shish mumkin. Primechaniya Belgilangan qism mazmuni haqida izoxlarni (sichqonchani shu qismga ko’rsatganingizda ekranda xosil bo’ladi) yaratish Snoska Belgilangan qism mazmuni haqida pastki izoxlarni (varaqlar pastki qismida joylashadi) yaratish Nazvaniye Matn qismlariga yoki obyektlariga nom yaratish Perekrestnaya ssыlka Matnning bir qismidan boshqasiga tez o’tishni o’rnatish Oglavleniyai ukazateli Matnning shu qismida mundarija, rasmlar yoki jadvallar va asosiy so’zlar ro’yxatini qo’shish. Risunok Kompyuterda saqlanuvchi rasmni, Avtofigurы Tayyor grafik shakllar, Obyekt Word Art Nadpis Matnga ustki yozuv qo’shish. Ustki yozuv varaqda emas balki alohida qatlamda yaratiladi va uni varaq bo’ylab siljitish mumkin. Fayl Boshqa fayldan matnni qo’shish Obyekt Bu komanda umumlashgan komanda bo’lib, har xil rasm, karta, diagramma, video, audio, matematik formulalar va boshqa bir qancha murakkab obyektlarni hujjatiga qo’yish ga xizmat qiladi. Zakladka Matnning shu joyini bitta nom berib belgilab qo’yish Giperssыlka Matnning bir qismidan boshqa qismiga tez o’tishni urnatish 7. Word matn muxarririda rasm va grafik obyektlar bilan ishlash va ularning yordamchi tugmalar guruhlari bilan tanishish. Word ADPda rasm va chizmalar chizish uchun «Risovaniye» panelidan foydalaniladi: «Avtofigurы» tugmasi yordamida turli ko’rinishdagi chiziqlar, strelkalar, blok – chizmalar chizish uchun esa kerakli figuralarni hosil qilish mumkin; Matnga, ob’ektga izohlar berishda «Vыnoski» bandidagi figuralardan foydalaniladi. «Zvezdы i lentы» bandi yordamida turli ko’rinishdagi yulduz va lentalarni hosil qilish mumkin. Paneldagi ushbu tugmalar to’g’ri chiziq, strelka, to’rtburchak va oval shaklidagi figuralarni hosil qiladi. «Nadpis» – tugmasi orqali hosil qilingan figuraning ichiga matn kiritish mumkin. «Dobavit diagrammы ili organizasionnuyu diagrammu» tugmasi yordamida quyidagi ko’rinishdagi diagrammalarni hosil qilish mumkin. Kolontitul deganda hujjat sahifasining yuqori va pastki hoshiya qismlari tushuniladi. «Risovaniye» panelining ushbu tugmalari yordamida chizmalarning ichki sohasiga rang berish, chiziq va shrift rangini tanlash mumkin. Quyidagi tugmalar esa - chiziqlar va strelkalarning turini tanlashga, obektlarga hajm berish va ularning soyasini hosil qilish imkoniyatini beradi. «Vstavka» menyusidan «Risunok» bandini tanlaganda kontekst menyudan MS Office kolleksiyasida mavjud rasmlarga murojaat qilish uchun «Kartinki...» bandi tanlanadi. «Iz fayla...» – bandidan esa biror bir fayldan rasm tanlab qo’yish kerak bo’lganda foydalaniladi. Ushbu amallarni to’g’ridan to’g’ri «Risovaniye» panelidagi tugmalar orqali ham bajarish mumkin. Word ADPda Excel jadval prosessoriga murojaat qilgan holda ma’lumotlarning diagrammalarini hosil qilish mumkin. Word ADPda Windows qo’llab quvvatlagan har qanday ob’ektni joylashtirish mumkin. Buning uchun Word ADP menyusining «Vstavka» bandidan «Obyekt» qismi tanlanadi. Xosil bo’lgan oynadan biz matnda joylanishi lozim bo’lgan ob’ekt turini tanlab «OK» tugmasini bossak, kursor turgan joyda ob’ekt joylashadi va ushbu ob’ektni o’zgartirish uchun mos muharrir (redaktor) ochiladi. Formulalar kiritish tartibi. Word ADPga formulalar kiritish uchun uskunalar panelidan tugmasini bosish lozim. Xosil bo’lgan panel orqali formulalarni kiritish mumkin. 8.Word matn muxarririda jadvallar bilan ishlash va ularining yordamchi tugmalar guruhi bilan tanishish. Microsoft Word dasturida jadvallar bilan ishlash imkoniyati ham berilgan. Buning uchun dastur menyusining «Tablisa»-«Vstavit»-«Tablisa» punktidan foydalanish lozim Kataklarning rangini hamda ular ichidagi ma’lumotning rangini uchun kataklar yoki jadval belgilab olinadi va «Tablisa» menyusidan «Svoystva tablisы» punkti tanlanadi. Muloqot oynadan «Granisы i zalivka» tugmasi bosiladi. Ochilgan oynada 3 ta sahifa mavjud bo’lib: «Granisa» - matn, katak yoki jadval chetlarini qalinligi («Shirina»), rangi («Svet») va chiziq turi («Tip»)ni o’zgartirish mumkin, bundan tashqari sahifa o’ng tomonida «OK» tugmasini bosmasdan oldin qanday ko’rinishga jadval kelishini ko’rish mumkin. «Stranisa» - bu sahifa ham xuddi «Granisa» sahifasiga o’xshash, lekin bu sahifada «Risunok» nomli maydoni bo’lib, u orqali qog’oz ramkaning kerakli ko’rinishini tanlab olishimiz mumkin. «Zalivka» - bu sahifada matn orqa fonining rangini tanlash va o’zgartirish mumkin. «Avtoformat tablisы» oynasi yordamida jadval shablonini tanlash mumkin. 2.1.Grafik axborotlar bilan ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari 1. Kompyuter taqdimotlari tushunchasi. Power Point ADP – ma’ruza qilishda prezen-tasiyalarni (taqdimotlarni) tayyorlash uchun xizmat qiladi. Power Point ADP - universal, imkoniyatlari keng bo’lgan, ko’rgazmali grafika amaliy dasturlari tarkibiga kiradi va matn, rasm, chizma, grafiklar, animasiya effektlari, ovoz, videorolik va boshqalardan tashkil topgan slaydlarni yaratish imkonini beradi. Power Point yaratgan hujjatlarini Officening boshqa muharrirlariga, Web sahifa ko’rinishida, rasm ko’rinishida (*.bmp, *.jpg) va boshqa ko’rinishlarda eksport qilish imkoni ham berilgan. Power Point ADP Misrosoft firmasining prezentatsiyalar bilan ishlash uchun eng qulay bo’lgan dasturiy vositalardan biridir. Bu dastur orqali barcha ko’rgazmali qurollarni yaratish va ba’zi joylarda esa ma’lumotlar bazasi sifatida ham qo’llash mumkin. Ayrim hollarda bu dasturdan multimedia vositalarini boshqarish va ularni ko’llab, namoyish etuvchi qurilmalarga yuborish vazifalarini ham bajarish mumkin. Dasturdagi asosiy tushunchalar bu - s l a y d va p r ye z ye n t a s u ya tushunchalaridir. Prezentatsiya - bu slaydlar va maxsus effektlar to’plami bo’lib, ularni ekran