Reje: Kirisiw

Tema:Texnologiya páninde bilim,kónlikpe hám ilimiy tajribeleriniń qaliplestiriw temasında sabaq islenbe tayarlaw.
Reje:

1. 
   Kirisiw.
   

a)Texnologiya páninde kreativliktiń ornı

2. 
   Tiykarǵı bólim.
   

b)Texnologiya páninde bilim, kónlikpe hám ilimiy tájiriybeler.
c) Pedagokikalıq texnologiya

3. 
   Juwmaqlaw.
   
4. 
   Paydalanılǵan ádebiyatlar.
   

Texnologiya páni oqıtıwshıların kreativligini qáliplestiriw búgingi kúnde aktual máselelerden biri bolıp kelip atır. Kreativlik - shaxstıń jaratıwshańlıq, dóretiwshilik páziyletleri menen baylanıslı kónlikpeler kompleksi retinde kórinetuǵın boladı. Kreativlik óz ishine máselelerge salıstırǵanda joqarı dárejedegi bayqaǵıshlıq, nátiyjelerdi aldınan kóre biliw, fantaziyani óz ishine aladı. Shaxstıń kreativligi onıń oylawında, baylanısinde, sezim-sezimlerinde, arnawlı bir iskerlik túrlerinde kórinetuǵın boladı. Kreativlik iqtidorning zárúrli faktorı retinde de sawlelenedi. Áne sol noqatı -názerden aldıńǵı kompetensiyalarga tiykarlanǵan innovciyalıq tálim ortalıǵın qáliplestiriw, interaktiv oqıtıw metodları hám texnologiyaların ámeliyatqa keń qollanıw etiw tiykarında bolajaq Texnologiya páni oqıtıwshılarında qánigelik pánlerin oqıtıw processinde kreativlik qábiletlerdi rawajlandırıw zárúrli orın tutadı. Qánigelik páni sabaqlarında tálim principlerıden paydalanıp bolajaq Texnologiya páni oqıtıwshılarında dóretiwshilik iskerligin shólkemlestiriw múmkinshiliklerin tómendegi gruppalarǵa ajıratıw múmkin:

1. Tálim-tárbiya processlerin jańa pedagogikalıq texnologiya tiykarında tashkil etiw. Ol jaǵdayda, tálim beriw processinde, jámiyet nizamlıqların social tariyxıy rawajlanıwınıń sanalı pátda túsindiriw arqalı bolajaq Texnologiya páni oqıtıwshıların jalǵız haldaǵı rawajlanıw faktorlarǵa tayanish. Tálim processindegi eki tárep omilga; sırtqı suwretler hám ishki múmkinshiliklerdi, tálim procesiniń háreketlendiriwshi kúshlerdi retinde esapqa alǵan halda studentlerdi biliw xızmetlerin shólkemlestiriw basqıshlarına tayanish kerek.
2. Qánigelik pánindegi ajıralmas hám úzliksiz kásip-óner tálimi principlerıge qaray oqıtıwshı iskerliginde tálim principleriniń ornın belgilewde studentlerdiń biliw iskerligi ózgeshelikin belgileytuǵın tiykarǵı bilim beriw principlerıni tiykar qılıp alıw zárúrli áhmiyetke iye.
3. Qánigelik pániniń tárbiyalıq xarakterindegi principi tárbiyalaytuǵın tálimdiń tiykarǵı qaǵıydaları ; dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiriw, ahloqiy sapalardı hám shıdamlılıqni tárbiyalaw, tárbiyanı qáliplestiriw, qábiletti rawajlandırıwǵa bólek itibar qaratıw kerek.
4. Qánigelik pánindiń ilimiylik principlerı hám jámiyet nızamlarına uyqas keliwshi, hám de tiykarlanǵan bilim-student onggini shın rawajlandırıwda jetekshi orındı iyeleydi. Ol jaǵdayda oqıw materialındaǵı ilimiy nizamlıqlardı hákis ettiriw, teoriyalıq qaǵıydalardı túsiniw-pikirlew iskerligi xarakterin belgileydi.
5. Qánigelik pániniń izbe-izlik principi pútkil bolmıstıń ózi málim izbe-izlik bolıwın hár tárepleme talap etedi. Ol jaǵdayda tálim processinde de izbe-izlik bolıwı zárúr. Tálim degi izbe-izliktiń bolıwı málimnen belgisizge, jaqınnan -uzaqqa, ańsat materialdan -qıyın materialdı ózlestiriwge ótiwdi talap etedi.
6. Qánigelik pániniń túsinikli bolıw principi tálimdiń student jaslar dúnyaǵa kóz qarası túsiniklerine sáykesligi, jańa bilimlerdi student sanasındaǵı bilimler menen baylanıstırıp, túsinikli etip turmıs tájiriybesine tıykarlanıw, ulıwma dárejeni joqarıǵa kóteriw, tema materialların student rawajlanıwına uyqas bolıwı menen ámelge asırıw bólek itibarǵa ılayıq.
7. Qánigelik pániniń kórsetpelilik principi studentlerge texnika texnologiya tariyxın sezimiy biliw kórsetpeli materiallar kórsetpelilik principi tiykarında ámelge asıriladı. Texnologiya táliminde oqıtıwshınıń ózi hám ámelge asırǵan sabaq processindegi bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeleri tiykarǵı kórsetpe ekenligi, tálimde jańa texnologiyalardı qóllawǵa tiykar saladı.
8. Qánigelik páninde sanalılıq hám aktivlik principi jayinde studentler bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi ulıwmalastıradı, teoriyalerdiń anıq qollanıwı piker júrgiziwdi talay anıqlawtiradi.
9. Qánigelik páninde ǵárezsiz bilimler beriw principi jayinde, úyrenilgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler student onggida uzaq waqıt hám puqta saqlanıwı keyinirek ámeliyatqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiliwi ushın bekkem jay bolıwı názerde tutıladı. Tema materialındaǵı tiykarǵı túsinik qaǵıydalardı bo'rttirish, tiykarǵı pikir student bilimleri menen baylanısıwı, dúnya qaraw hám ıqtıqatlardı qáliplestiriwge tiykar saladı.
10. Qánigelik pániniń bóleklestiriw principi hár bir student jeke qásiyetlerine qaray bólek jaqınlaw, sabaq processinde hám sabaqtan tısqarı xızmetler mazmunında tálim principlerıni qóllaw daǵı óz-ara baylanıslılıǵı, unamlı umtılıwlar payda etedi. Ol jaǵdayda mashqalalı jaǵdaylardı júzege keltiriw, programmalıq tálimdi ónim etiwge jay jaratıladı. Dóretiwshilik iskerligi túrlerin kriteryalar tiykarında xarakterlew-klassifikaciyalawdeganda dóretiwshiliktiń túrleri, olardıń insan iskerligi dawamında kórinetuǵın bolıwı, dóretiwshilik kásipleri, dóretiwshilik iskerligin belgileytuǵın faktorlar, dóretiwshilik iskerligin ámelge asırıw metodları, ayrıqshalıqlar hám basqalardı bir sistemaǵa salıw túsiniledi.
“Qánigelik páni” sabaqlarında studentlerde kreativ sapalardı qáliplestiriwde tómendegi xolatlar tálim processda nátiyjelililikke erisiwdi kepillikleydi:[8]- studentlerde kreativ oylawdı qáliplestiriwge bólek itibar qaratıw ;
- studentlerde kreativ oylawdı qáliplestiriwdiń teoriyalıq tiykarlarınan sabaq
processinde orınlı ámeliy paydalanıw ;
- studentlerde kreativ oylawdı qáliplestiriwge xızmet etiwshi ámeldegi múmkinshiliklerden nátiyjeli paydalanıw ;
- studentlerdiń kreativ oylawın qáliplestiriwge járdem beretuǵın forma, metod hám qurallardı tálim procesine nátiyjeli nátiyjeni ámelde qollanıw etiw;
- “Qánigelik páni” sabaqları processinde pánleraro baylanıslılıqtı támiyinlew;
- studentler tárepinen ózlestirilgen teoriyalıq bilimlerdi ámeliyatqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiwge múmkinshilik jaratıwshı shárt-shárayatlardı jaratıw.
Joqarıdaǵı pikirlerden tısqarı Qánigelik pánlerin oqıtıwda pániniń metodologik hasası onı ámelge asırıwda qanday metodlarǵa tıykarlanıwın belgileydi. Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikası pániniń metodologik hasası onı ámelge asırıwda qanday metodlarǵa tıykarlanıwın belgileydi, insanlardıń álemin hám de ózlerin biliwleri túrli tariyxıy dáwirlerde túrlishe tiykarlarǵa iye bolǵan hám olar ayriqsha metodlardı keltirip shıǵarǵan. Házir álem jáne onıń qásiyetleri haqqında qalıs maǵlıwmatlar alıw shın bilimler ónim qılıwninng ilimiy metodikası Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikasınıń metodologik hasası esaplanadı. Metodologik tıykardıń ilimiy tárepten tuwrı bolıwı Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikası ushın zárúrli shárt esaplanadı. Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikasınıń didaktik hasası onıń tálimtarbiya qaǵıyda hám principlerıge muwapıqlıǵın belgileydi.
Didaktik talaplar tálim- tárbiyalıq wazıypalardıń teoriyalıq tárepten tuwrı orınlanıwın támiyinleydi. Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikası pániniń didaktik tárepten tuwrı bolıwı onıń joqarı natiyjeliliginiń zárúrli shárti esaplanadı. Onıń ushın zamanagóy didaktikaning ilimiy juwmaqlarınan dóretiwshilik paydalanıw talap etiledi. Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikası pániniń pedagogikalıq hasası. Zamanagóy pedagogika pániniń ilimiy juwmaqlarınan kelip shıǵadı. Bunda Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikası pániniń ulıwma strukturalıq strukturası, mazmunı, forması usılları, quralları, pedagogikalıq processninng tashkil etiliwi, alıp barılıwı, uninn diagnostikası, monıtoringi, oqıw -tema jobalar hám sol sıyaqlılarninng ilimiy tárepten tuwrı bolıwı támiyinlenedi.
Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikası páni házirgi pedagogika páninng rawajlanıwda úlken orın iyelep barıp atır. Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikası pániniń psixologiyalıq hasası psixologiya pániniń ilimiy juwmaqları hám usınısları menen belgilenedi [9]. Olardan tálim-tárbiya processinde tuwrı paydalanıw arqalıǵana kutilgan nátiyjege erisiw múmkin. Usınıń sebepinen Qánigelik páni jáne onı oqıtıw metodikası pánin úyreniwde psixologiya nızamların tolıq esapqa alıwı talap etiledi. Tálimninng hár bir basqıshında tiyisli jas psixologiyasi qásiyetlerine maslastırılǵan usıllar qollanıladı. Hár bir basqıshda tiyisli dárejedegi bilim hám tárbiya beriledi. Bul máselelerdi úyreniw menen pedagogikalıq psixologiya páni shuǵıllanadı. Qánigelik páni hám onı oqıtıw metodikası pánindiń fiziologikalıq hasası studentlerdiń túrli jas daǵı fiziologikalıq qásiyetlerin esapqa alıwdan ibarat.
Oqıtıw processinde, pedagogikalıq texnologiyalar talapları tiykarında ańlatpa etilgen, oqıw maqsetlerine eriwiladi. Ilimiy-texnikalıq rawajlanıw jedellashgan dáwirde oqıtıw natiyjeliligi, tiykarlanıp, oqıwshınıń oqıtıw processindegi ornı, pedagogdıń oǵan bolǵan munasábetine baylanıslı boladı. Bul jerde oqıtıw texnologiyasınıń eki túrin ajıratıp kórsetiw múmkin: avtoritar hám shaxsqa jóneltirilgen. Avtoritar texnologiyada, pedagog birden-bir subyekt sapada kórinetuǵın boladı, oqıwshılar bolsa tek ǵana «obyekt» wazıypasın atqaradı tek. Bunda oqıwshınıń ǵayratı hám ǵárezsizligi joǵaladı, oqıtıw májburiy tárzde ámelge asıriladı. Ádetdegi dástúriy oqıtıw, avtoritar texnologiyaǵa tiyisli bolıp tabıladı. Bunda, áwele Y. A. Komenskiy tárepinen ańlatpa etilgen, didaktika principlerıge tiykarlanǵan oqıtıwdıń «sinf-sabaq» sistemasında shólkemlestiriw názerde tutıladı. Elege shekemge shekem dúnyada eń kóp tarqalǵan oqıtıwdıń «sinf-sabaq» sisteması esaplanadı, ol tómendegi qásiyetleri menen ajralıp turadı :
Jası hám tayarlıq dárejesi shama menen birdey bolǵan oqıwshılar sinfni (gruppanı ) quraydı :
Klass (gruppa, aǵıs) birden-bir oqıw joba, birden-bir oqıw programmalar hám birden-bir shınıǵıwlar kestesi menen shuǵıllanadı ;
Shınıǵıwlardıń tiykarǵı birligi sabaq bolıp, ol bir pánniń bir temasına baǵıshlanadı hám oqıtıwshı tárepinen basqarıladı ;
Oqıw kitapları tiykarlanıp úy jumısları ushın qollanıladı.
Kadrlar tayarlaw milliy programmasında Ózbekstan Respublikasındaǵı tálim sistemasınıń milliy modeline bólek itibar qaratılǵan. Bul model 5 strukturalıq bólekten ibarat : shaxs, mámleket hám jámiyet, úzliksiz tálim, pán, islep shıǵarıw. Bul jerde tálim milliy modeliniń tiykarǵı strukturalıq bólegi - «shaxs» birinshi orında turadı. Basqasha aytqanda, pútkil tálim sisteması, sonday-aq, oqıtıw shaxsqa jóneltirilgen bolıwı kerek. Sol sebepli zamanagóy texnologiyalarda pedagogikalıq process, oqıtıwdıń shaxsqa jóneltirilgen texnologiyaları tiykarında ámelge asırılıwı kerek. Turmıs dialektikasi sonnan ibarat, mudami jańa áwlad, aldınǵı áwladdan kóre rawajlanǵanlaw boladı. Ilimiy texnikalıq rawajlanıwdıń keskin rawajlanıw dáwirige shekem (XX ásirdiń birinshi yarımıǵa shekem), pán, texnika hám texnologiyalar rawajlanıwı evolyutsion, tómen pátda ámelge oshar edi. Sol sebepli izbe-iz keliwshi áwladlardıń rawajlanıw dárejesi derlik parq etpes edi. Bunday sharayatlarda Y. A. Komenskiyning oqıtıwdıń avtoritar texnologiyası, dástúriy «sinf-sabaq» sisteması dúnyaǵa keldi.
Ilimiy texnikalıq rawajlanıwdıń keskin rawajlanıw dáwirinde (XX ásirdiń ekinshi yarımı ), pán, texnika, texnologiyalar joqarı pát penen rawajla­nayotgan dáwirde, bir áwlad turmısı dawamında pánniń rawajlanıwı insaniyattıń pútkil tariyxındaǵınan kóre kóbirek bolǵan bul dáwirde, oqıtıwdıń dástúr­viy sisteması (sonday-aq zamanagóy dástúriy oqıtıw ) óz omirin aqırı­ga jetti. Házirgi zaman áwladınıń rawajlanıw páti aldıngilardan kóre talay joqarı bolǵanlıǵı sebepli, oqıtıwdıń dástúriy sisteması, rawajlanıwǵa tosqınlıq ete basladı. Bunday sharayatlarda rawajlanıw, tek hár bir shaxstıń ámeldegi múmkinshiliklerin tolıq ámelge asıriw tiykarında ámelge asırılıwı múmkin. Informaciyanıń kólemi, túrli-tumanlıǵı, iyelewge beyimligi hám qurallarınıń jetkilikliligi nátiyjeli individual hám ǵárezsiz oqıtıwdı shólkemlestiriw ushın zárúrli shárt-shárayatlar jaratadı. Oqıtıwdı jedellestiriw maqsetinde, pedagogdıń oqıwshına bolǵan munasábeti «sardor»likdan, onıń «sherigi»ga aylanıwı zárúr.
Oqıtıwdıń shaxsqa jóneltirilgen texnologiyalarına tómendegi tiykarǵı principler tán boladı :
adamgershilik, yaǵnıy insanǵa hár tárepleme húrmet hám muhabbat kórsetiw, oǵan járdemlesiw, onıń dóretiwshilik qábiletine isenim menen qaraw, zorlawdan tolıq waz keshiw;
sheriklik, yaǵnıy pedagog hám oqıwshılar munasábetindegi demokratizm, teńlik, seriklik;
erkin tárbiyalaw, yaǵnıy shaxsqa onıń turmıs iskerligin keń yamasa tar sheńberinde tańlap alıw erkinshegi hám ǵárezsizlikti beriw, nátiyjelerdi sırtqı tásirden emes, ishki sezimsiyotlardan keltirip shıǵarıw. Shaxsqa jóneltirilgen texnologiyalardıń kommunika­tiv hasası - pedagogikalıq processda oqıwshına insaniy-jeke jantasıw esaplanadı.
Shaxsqa jańasha qaraw tómendegilerden ibarat boladı :
pedagogikalıq processda shaxs obiekt emes, subyekt esaplanadı ;
hár bir oqıwshı qábilet iyesi, kóbisi bolsa uqıp iyesi esaplanadı ;
joqarı etik qádiriyatlar (saqıylıq, muhabbat, miynetsevarlik, hújdan hám basqalar ) shaxstıń ústivor páziyletleri esaplanadı.
Munasábetlerdi demokratiyalastırıw tómendegilerdi óz ishine aladı :
oqıwshı hám pedagog huqıqların teńlestiriw,
oqıwshınıń erkin tańlap alıw huqıqı ;
qatege jol qoyıw huqıqı ;
óz kózqarasına ıyelew huqıqı
pedagog hám oqıwshılar munasábeti zayli: qadaǵan etmaslik; basqarıw emes, birgelikte basqarıw ; májbúrlew emes, ishontirish; buyırıw emes, shólkemlestiriw; shegaralaw emes, erkin tańlap alıwǵa múmkinshilik beriw.
Jańa munasábetlerdiń tiykarǵı mazmunı, házirgi zaman sharayatında nátiyjeli nátiyje bermeytuǵın hám ǵayrı insaniy esaplanatuǵın zorlıqshılıq pedagogikasınan waz keshiw bolıp tabıladı. Mashqala bul principti tolıqlastırıwda emes, bálki onıń aqılǵa say kriteryaların anıqlawda bolıp tabıladı. Ulıwma alǵanda tárbiya processinde zorlıqshılıq múmkin emes, biraq jazalaw insandı kamsitadi, ezadi, rawajlanıwın susaytiradi, ol jaǵdayda qulchilik qásiyetlerin qáliplestiredi.
Erkin oqıtıw tómendegiler menen belgilenedi:
isenimge tiykarlanǵan erkin talap etiwshilik;
oqıw materialına qızıǵıwshılıq oyatıw, biliwge hám aktiv dóretiwshilik pikirlewge xoshametlew;
oqıwshılardıń ǵárezsizligi hám ǵayratına tayanishh;
jámáát arqalı tikkeley bolmaǵan usıllar menen talaplardı ámelge asırıwdı támiyinlew.
Jańa individual jantasıwdıń mánisi sonda, ol tálim sistemasında oqıw páninen oqıwshına emes, oqıwshınan oqıw páni tárepke háreketleniwdi talap etedi, oqıwshılardıń ámeldegi múmkinshiliklerdi inabatqa alıp, olardı rawajlandırıw, jetilistiriw hám bayıtıwǵa qaratılǵan boladı.
Individual jantasıwdıń zamanagóy jańa talqini tómendegilerden ibarat :
ortasha oqıwshına jóneltirishdan waz keshiw;
shaxstıń jaqsı páziyletlerin izlew;
shaxs rawajlanıwınıń individual programmaların dúziw.
Jeke jantasıwda birinshi náwbette tómendegiler zárúr boladı :
hár bir oqıwshı túsinde kem ushraytuǵın shaxstı kóriw, onı húrmet qılıw, túsiniw, qabıllaw, oǵan ıseniw. Pedagogda barlıq oqıwshılar uqıplı degen isenim bolıwı kerek. Shaxsqa, tabıstı maqullovchi, qollap -quwatlaytuǵın, qayırqom jaǵdaylar jaratıwh, yaǵnıy oqıw qaniqish hám kewillichilikni alıp keliwi kerek.
Tikkeley májbúrlewge jol qoymaw, qalaqlıqqa hám basqa kemshiliklerge pát bermaslik, onıń ózimshillikine tiymew.
Pedagogikalıq processda, oqıwshılarǵa óz qábiletlerin ámelge asıriwge múmkinshilik jaratıwh hám kómeklesiw.
Joqarı, orta arnawlı hám kasiplik tálim sisteması ushın, oqıtıwdıń shaxsqa jóneltirilgen texnologiyalarına tómendegilerdi kirgiziw múmkin:
isbilermenlik oyınları ;
mashqalalı oqıtıw ;
siyasiy gruppalastırılgan oqıtıw ;
programmalastırıwtirilgan oqıtıw ;
kompyuterlestirilgen oqıtıw ;
modullı oqıtıw.
Shaxsqa jóneltirilgen oqıtıw texnologiyaları ilimiy-texnikalıq rawajlanıwı jedellestirilgen dáwirinde rawajlanǵan mámleketlerde qáliplestirilganligini inabatqa alǵan halda olar tereń túbirlerge iye ekenligin atap ótiw tuwrı bo'lar edi. Áyyemgi filosof Sokrat óz shıǵıwlarında soraw hám juwap usılın isletar edi. Bul usıl haqıyqattı bilip alıw ushın járdem berer edi. Áyyemgi Rim pedagogı M. F. Kvantilian hár bir shákirtga itibar hám dıqqat menen jantasıwdı usınıs bergen edi. Orta ásir Shıǵısınıń ullı alım -oyshılları tárepinen iri pedagogikalıq miyraslar qaldırilgin. Ásirler, mingyillar dawamında shaxsqa muhabbat hám húrmet, oǵan járdemlesiw páziyletleri tiykarında civilizatsiya qáliplesip keldi. Milletimiz qáliplesiwi menen birgelikte xalqımızdıń mentaliteti insanǵa muhabbat hám húrmet kórsetiw, oǵan járdemlesiw páziyletleri tiykarında júzege shıqtı. Bárinen burın, jaslarımızǵa salıstırǵanda muhabbat ayqın kórinetuǵın boladı. Xalqımız balalarǵa «siz» dep munasábet qilur, úlkenler olarǵa birinshi bolıp «salom» berur.
Yaponiyanıń zamanagóy pedagog -ilimpazları balanı kúnine 200 retge shekem erkalatishni usınıs berediler. Bul zamanagóy ideyalardıń muqabası, ullı ájdadimiz Al-Buxoriyning «Ádis» kitabında «Balaǵa mıyırbanlıq qılıw, onı o'pib qushaqlaw haqqında» bapta kórsetilgen. Shaxsqa jóneltirilgen oqıtıw texnologiyalardıń ózegi shaxslar ortasındaǵı joqarı qádiriyatlarǵa, teń haqılılıqqa tiykarlanǵan munasábet esaplanadı. Bul qádiriyatlar Al-Buxoriyning «Ádis» kitabında «Shıyrın sóz adam haqqında», «Urısıw hám náletlamoq ta'qiqlanganligi haqqında» baplarında kórinetuǵın etilgen. Ol jaǵdayda shaxstı sógis onı óltiriw menen teńlestirilgen. Juwmaq etip atap ótiw kerekki, ájayıp jeke pazıyletlerge tiykarlanǵan tálimimiz, jáhán pánniń qáliplesiwine hám rawajlanıwı óziniń múnásip ules qosqanı menen ajralıp turadı. Abu Ali ibn Sino, A. Beruniy, Al-Xorezmiy, M. Ullıbek, Al-Buxoriy, A. G'ijduvoniy, B. Naǵısbandiy, A. Navaiy, Z. Bobir sıyaqlı ullı babalarımızdıń táliymatı, jáhán civilizatsiyası daǵı bahasız úlesin búgingi kúnde dúnya tán alıp atır. Pedagogika pániniń rawajlanıwına Evropa ullı pedagog -ilimpazları úles qosqan, atap aytqanda :
Italiyalıq vittarino di Feltre, fransuz Fransua Rable, ingliz Tóbeas More, nemis A. Distruverg, orıs K. D. Ushinskiy hám basqalardı aytıp ótiw múmkin. Bular gumanistik tárbiyanı, ǵárezsiz pikirlewdi rawajlanıwın, ijodni, aktivligin, kórgezbe materiallardı keń paydalanıwın, teoriyalıq tálimdi miynet menen baylanısıw tárepdarı edi. Olar pedagogikalıq processda oqıwshılardı subyekt dep esaplar edi. II. Pedagogika páni Ózbekstanda shaxs mápi hám tálim ústivorligi tán alıw etilgen bir dáwirde erkin shaxstı rawajlandırıw nizamlıqları, jaslar shaxsın ómirirge tanlashtirishning forma hám metodları, mazmunı hám principlerin jumbuljam úyrenedi. Búgin pedagogikalıq teoriya hám ámeliyat máselelerin izertlewh texnologiyalıq jantasıw tiykarında alıp barılıwı kerek yoxud pedagogika tolıq texnologiyalıq fan bolıp tabıladı hám ol tálim keńisliksiniń barlıq qatlamların óz ishine aladı. Pedagogika páni predmeti jámiyet mútájligi hám rawajlanıp atırǵan shaxs qızıǵıwshılıqına sáykes halda jasalma tárbiyalıq processni kóriw nizamlıqların úyreniwh jáne bul processni ámelge asırıw esaplanadı. Áne sol jasalma tárbiyalıq sistema “pedagogikalıq sistema”, ol jaǵdayda keshetuǵın processler bolsa “pedagogikalıq texnologiya” dep ataladı.
Pedagogikalıq sistema sırtında hesh qanday maqsetli tálim-tárbiya procesi kechmaydi yoxud pedagogikalıq texnologi bul ámeliyatqa ámeldegi etiwh múmkin bolǵan pedagogikalıq sistema proektsi bolıp tabıladı. Onıń tiykarında “kesellikti anıqlawlı maqset”, “tálim-tárbiya mazmunı”, “didaktik processler”, “ob'ektiv qadaǵalaw”, “tálim standartları” sıyaqlı teoriyalıq túsinikler jatadı. Bul teoriyaler pedagogikalıq texnologiyanıń metodologik táreplerin ózinde hákis ettiredi hám jańa izertlew baǵdarları belgilep beredi.
Pedagogikalıq texnologiyanıń metodikadan ayrıqsha tárepi mınada, ol maǵlıwmat texnologiyasın ámeldegi etiwh taktikasini ańlatpalap beredi hám «o'qituvchi-pedagogikalıq process-oqıwshı” funktsionala sistema nizamlıqlarına tiyisli bilimler tiykarında qurıladı. Sol kózqarastan pedagogikalıq izertlewler maqseti áne sol sistemaǵa jóneltiriliwi kerek, yaǵnıy :
-tálimdi rawajlandırıwdıń jańa basqıshında pedagogikalıq texnologiya mánisi hám máselelerin kóp basqıshlı tálim sisteması ushın siyasiy gruppalastırılgan jantasıw tiykarında islep shıǵıw :
-óndiristiń zamanagóy texnologiyaların analiz qılıwh tiykarında pedagogikalıq texnologiyalar joybarların jańalap hám boyitib barıw ;
-oqıtıwshı iskerligin jańa pedagogikalıq texnologiyalıq texnologiya nizamlıqlarına maslastırıw ;
-“oqıtıwshı -texnolog” kásipi xarakteristikasın jaratıwh;
Ózbekstanda birden-bir pedagogikalıq texnologiya mámleket Orayın dúziw hám házirgi kúnde bir-birinen “izolatsiya”langan tálim mákemeleri /boshlang'ich tálim, mektep, kásip-óner kolledji, joqarı oqıw orınları/ ushın pútin texnologiyalardı proektlestiriwdi jolǵa qoyıw hám basqalar. III. Pedagogika páni hám ámeliyatında qollanilayotgan «pedagogik texnologiya” termini anglichan ap “edecatianal tecnrology” sózinen alınǵan bolıp, áyne awdarması “tálim texnologiyasi” degen mánisti ańlatadı.
Tálim processinde oqıwshılar bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler iyeleydiler. Bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelew quramalı psixologiyalıq process bolıp tabıladı. Bilim-bul ob'ektiv reallıqtıń ongimizda sawleleniwhi bolıp tabıladı. Bul bilimler oyda sawlelendiriw, túsinik formasında bolıp, hár bir kisiniń sóylewinde málim bir sistemada sawlelenedi. Haqıyqıy bilimler biliw iskerligi, ǵárezsiz oylawdıń nátiyjesi bolıp tabıladı. Olar hesh qashan xatker hám ózgeriwsiz qalmaydı. Formal bilimlergine áne sonday bolıwı múmkin. Haqıyqıy bilimler-rawajlanıp baratuǵın bilimler bolıp tabıladı. Biliw processinde bilimlerdiń rawajlanıwı, olardı anıqlaw, oydinlashtirish, toltırıw hám tereńlestiriw jolı menen baradı.
Kónlikpe-bul bilimdiń háreketke keliwi bolıp tabıladı. Kónlikpe-ol yamasa bul háreketti sanalı hám ǵárezsiz orınlawdı támiyinleytuǵın priyomlar sisteması bolıp tabıladı. Oqıw processinde oqıwshı tárepinen iyeleniptuǵın kónlikpeler hár túrli bolıp tabıladı: gúzete biliw hám baqlaǵanlardan tuwrı juwmaq shıǵara biliw kónlikpesi; texnikalıq sızılmalardı dúze biliw jáne onı o'qiy biliw kónlikpesi; óz pikirin jazba hám awızsha ayta biliw kónlikpesi; máseleler shesha biliw kónlikpesi; mexanizmlerdi bóleklerge bolıw jáne onı yig'a biliw kónlikpesi. Ol yamasa bul kónlikpe sostaviga kiretuǵın priyomlar (usıl ) avtomatlasıp ilmiy tájriybege aylanadı. Mısalı, harfni jazıw, oqıw hám taǵı basqalar. Ilmiy tájriybe bul kónlikpediń avtomatlasqan komponenti bolıp, ol kónlikpeni tabıslı hám tez támiyinleydi.
Bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler quramalı óz-ara munasábette boladılar. Bilimlerdi tiyisli kónlikpe hám ilmiy tájriybelersiz iyelew múmkin emes. Mısalı, matematika bilimine ıyelew ushın esaplaw ilmiy tájriybesine ıyelew zárúr. Ulıwma bilimlerdi iyelew ushın gúzete biliw, esita biliw, oqıw hám ayta biliw kónlikpesine ıyelew kerek. Basqa tárepden, kóplegen kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelew tiyisli bilimlersiz bolıwı múmkin emes. Mısalı, oqıw hám jazıw ilmiy tájriybesine ıyelew ushın háriplerdi biliw kerek, elektr energiyasınan shańaraqta paydalanıwh (elektr gúńgirtog'i ótkeriw) ushın elektr haqqında bilimge ıyelew kerek. Ósimliklerdi baǵıwh ushın onıń ósiw hám rawajlanıw qásiyetlerin biliw kerek. Tálim processinde bulardıń úyretiwdiń ayriqsha redagogik texnologiyasın jaratıwh kerek. Onıń ushın pedagogikalıq texnologiya atamasına anıqlıq kirgiziw kerek.
Pedagogika páninde pedagogikalıq texnologiya túsinigin tariyplewde ele birden-bir bir pikirge kelinganicha joq. Ayırım ámeliyatshı pedagoglar “pedagogikalıq texnologiya” degende texnologiyalıq jantasıwǵa tiykarlanmagan (birpara paydalı, nátiyjeli usıllardı yamasa oqıtıw processinde texnikalıq qurallardı qóllawdı ) túsinediler. negizinde, pedagogikalıq texnologiya tálim procesine jańasha, ayriqsha belgiler, ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan, sistemalı, texnologiyalıq jantasıwǵa asalanadi. Ol, pedagogikada social -injenerlik oylawınıń maxsuli; texnokratik ilimiy pikir /ong/ning bilimlendiriw tarawı daǵı joybarı, tálim procesin málim dárejede standartlastırıw, tákirarlanatuǵın pedagogikalıq process (cikl ) ga aylandırıw bolıp tabıladı.
Pedagogikada qayta tákirarlanatuǵın pedagogikalıq process (cikldı ) jaratıwh ańsat jumıs emes. Buǵan oqıw -tárbiya wazıypalarınıń hár túrliligi, tálim mazmunı hám oqıw materiallarınıń hár túrlılıǵı, studentlerdiń bilim ózlestiriw qábiletlerin yad haqqındaityalari birdey emesligi sıyaqlı qatar faktorlar sebep boladı. Soǵan qaramay rawajlanǵan mámleketlerde ilimpazlar pedagogikalıq texnologiya usılın shlab shıqtılar, olar jaratqan pedagogikalıq texnologiya usılı qayta tákirarlanatuǵın pedagogikalıq cikl bolıp, tálim alıwda joybarlastırılǵan nátiyjelerdi kepillikleydi. Pedagogikalıq ámeliyatlarda pedagogikalıq texnologiya túsinigine berilgen tariyplerdi jáne onıń zárúrli belgileri, qásiyetlerin tómende ulıwmalastırılǵan halda keliramiz. YUNESKO shólkemi maqullagan tariyp: «Pedagogikalıq texnologiya -bul, tálim formaların optimallastırıw maqsetinde texnikalıq qurallar, insan potencialı hám de olardıń óz-ara tásirin inabatqa alıp, oqıtıw hám bilim ózlestiriwdiń barlıq processlerin anıqlaw, jaratıwh hám qóllawdıń sistemasılı metodidir”. /Progremmsivnie pedagogicheskie texnologii, Tashkent, 1999, 3-bet/.

Basqa avtorlardıń tariypleri.

-pedagogikalıq texnologiya -ámeliyatda engiziwh múmkin bolǵan málim pedagogikalıq sistemanıń joybarı bolıp tabıladı;
-pedagogikalıq texnologiya -tálim-tárbiyadan gózlengen maqsetke erisiw ushın oqıw processinde qollanılatuǵın usıllar, qurallar kompleksi bolıp tabıladı;
-pedagogikalıq texnologiya aldınan belgilengen, proyetlestiriwtirilgan oqıw -tárbiya procesin izbe-iz asırıw sıyaqlılar.
Joqarıda keltirilgen tariypler pedagogikalıq texnologiya usılınıń mazmunın ańǵarıw hám anıqlaw procesi ele poyoniga etpegenliginen dárek beredi. Bul máselege aydınlıq kirgiziw ushın áwele, pedagogikalıq texnologiya usılınıń zárúrli belgilerin anıqlaw talap etiledi. Pedagogikalıq ádebiyatlardı úyreniwh hám analiz etiwh pedagogikalıq texnologiyanıń áhmiyetli qásiyetleri, belgileri qatarında tómendegilerdi kórsetiwge múmkinshilik beredi:
-tálim procesin aldınan proektlestiriw hám klassta oqıwshılar menen qayta islep shıǵıw ;
-sistemalı jantasıw tiykarında studenttiń oqıw -blish iskerligi suwretleytuǵın tálim procesi joybarın dúziw;
-tálim maqseti real, anıq diagnostik bolıwı hám oqıwshınıń bilim ózlestiriw sapasın ob'ektiv bahalaw ;
-tálim procesiniń dúzilisi hám mazmunı pútinligi, óz-ara baylanıslı hám óz-ara tásirde bolıwı ;
-tálim formaların optmallashtirish (qolaylastırıw );
-tálim processinde taxnik qurallar hám insan potencialınıń óz-ara tásirin esapqa alıw ;
-tálim maqsetlerin gózlengen etalon tiykarında oqıwshılardıń gúzetiletuǵın, ólshenerlik háreketleri formasında júdá oydinlashtirish:
-studenttiń aktivligine súyene otirip oqıtıw ;
-bilim ózlestiriw processinde jol qoyılǵan qátelerdi anıqlap dúzetib barıw ;
-qáliplestiriwshi hám jámlewshi bahalar ;
-belgilengen kriteryalarǵa qaray test wazıypaların orınlaw ;
-tálimdiń joybarlastırılǵan nátiyjesine erisiwdiń kafolotlanganligi;
-tálim natiyjeliliginiń joqarılıǵı.
Pedagogikalıq texnologiya túsinigine tiyisli ámeldegi tariypler hám de pedagogikalıq texnologiya usılınıń zárúrli belgileri, qásiyetlerin ulıwmalastırılǵan halda keltirdik. Ekenin aytıw kerek, mantik pánine kóre, qandayda bir túsinikke ilimiy anıqlama beriw ushın tariypda tur hám jınıs túsinikler keltirilishi hám tariyplanayotgan tur túsinigi jınıs túsinikke kiretuǵın basqa tur túsiniklerden parqın kórsetiwshi zárúrli belgileri kórsetiliwi talap etiledi. YUNESKOning tariypida «pedogogik texnologiya”-tur túsinik, “sistemalı metod”-jınıs túsinik esaplanadı. Tariypda pedagogikalıq texnologiya usılın oqıtıwdıń basqa usıllarınan parqın kórsetiwshi ayırım belgileri de /ta'lim formaların optimallastırıw, texnikalıq qurallar hám insan potencialı hám de olardıń óz-ara tásirin inabatqa alıw ; oqıtıw hám bilim ózlestiriwdiń barlıq processlerin anıqlaw, jaratıwh hám qóllaw kórsetilgen. Lekin bizińshe, YUNESKO tariypida pedagogikalıq texnologiyanı tálimdiń basqa usıllarınan keskin parqın ayqın kórsetiwshi: “tálim procesine sistemalı, texnologiyalıq jantasıw ; tálim maqsetlerin oydinlashtirish, nátiyjesin kepillik beriw hám ob'ektiv bahalaw” zárúrli belgiler hákis etpegen. Jınıs túsinik retinde isletilingen “sistemalı metod” termini de bir metod /ya'ni sistemalı metod/ mánisin ańlatadı.
Pedagogikalıq texnologiya -sistemalı, texnologiyalıq jantasıwlar tiykarında tálim formaların qolaylastırıw, nátiyjesin kepillik beriw hám ob'ektiv bahalaw ushın insan potencialı hám de texnikalıq qurallardıń óz-ara tásirin inabatqa alıp, tálim maqsetlerin oydinlashtirib, oqıtıw hám bilim ózlestiriw processlerinde qollanılatuǵın usıl hám metodlar kompleksi bolıp tabıladı. Bunday usıl hám metodlardı islep shıǵıw pedagogikalıq texnologiya teoriyası hám metodikasınıń wazıypası bolıp tabıladı. Pedagogikalıq texnologiya -tálim usılı, málim mániste tálim-tárbiya processleri, quralları, forma hám metodları kompleksi. Oqıw materialların tańlaw, qayta islep oqıwshılardıń kúshine, ózlestiriw qásiyetlerine iykemlestirip forması, kolemin ózgertiw de tálim texnologiyasına tiyisli. Pedagogikalıq texnologiya tálim-tárbiyanıń ob'ektiv nizamlıqları, diagnostik maqsetler tiykarında oqıw processleri, tálim-tárbiyanıń mazmunı, metod hám quralların islep shıǵıw hám jetilistiriw sisteması bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq texnologiya ushın pedagogikalıq ámeliyat processlerin belgilew hám súwretlew; oqıwshı yamasa student kelesi iskerliginde dus keletuǵın wazıypalardı aldınan anıqlaw ; oqıtıwdıń hár bir basqıshında tálimdiń mazmunı /o'quv jobası, oqıw elementleri, olardıń logikalıq strukturası, oqıw programmaları, sabaqlıqlarini/ belgilew; oqıw júklemesi balanıń kúshine uyqaslıq dárejesin hám studenttiń ózlestiriw tezligin anıqlaw ; tálim -tárbiyanıń formaları hám quralları /o'quv qóllanbaları, tálim tárbiyanıń texnikalıq quralları/ni tayarlawh; oqıw procesiniń motiv komponentin ámelge asıriw maqsetinde predmettiń mazmunına kirgiziw ushın qosımsha túrde jaǵdaylı tekstler, testler tayarlawh; shaxsda qáliplestiriw názerde tutılǵan kásiplik sapalar hám ruwxıy pazıyletlerdi ózlestiriwge jóneltirilgen shınıǵıwlar sistemasın islep chiqi; tálimdiń nátiyjesi hám ózlestiriw dárejesi, sapasın bahalaw kriteryalarına uyqas túrde studenttiń bilim hám ilmiy tájriybelerdi iyelew sapasın ob'ektiv bahalaw ushın test /nazorat/ wazıypaların tayarlawh; sabaqta hám sabaqtan tısqarı oqıwshına beriletuǵın wazıypalardı joybarlaw, ǵárezsiz shınıǵıwlardıń strukturası hám mazmunın islep shıǵıw sıyaqlılar da pedagogikalıq texnologiyanıń wazıypaları esaplanadı.
Tálim sapasın jaqsılaw, studentlerdiń intellektuallıq aktivligin asırıw búgingi kúnde pedagogikanıń bas wazıypası esaplanadı. Intellektuallıq aktivlikti asırıwda ınteraktiv usıllardan paydalanıwh jaqsı nátiyje beredi. Bul bolsa tálim processinde jańalıqlardı engiziwhni talap etedi.
Ínteraktiv usıllar - ( Interaction - anglichan -arasında, óz-ara, ast - háreket mánisin ańlatatuǵın sózlerden ibarat ) óz-ara háreket, yamasa sheriklik tiykarında háreketti ańlatadı.
Ínteraktiv usıllardıń bir qansha túri ámeldegi:
Bularǵa : “pikiriy hújim” (“pikir janggi”), sinektika, kelspewshilik metodı, “dumaloq stol”, “úsh basqıshlı intervyu”, mashqalalardi sheshiwh metodı, “stol ortasındaǵı ruchka”, “galeriyani aylanıw”, “akademikalıq tartıs”, “qar dúbeley” metodı, “pal hárre galasi”, “tartıslı jaǵdaynı analiz qılıwh” hám basqalar kiredi.
Bul metodlar boyınsha islew ushın bir neshe kisiden ibarat gruppalar tuzib, isenim jaǵdayın payda etiw, áshkara talqılaw ushın kesent beretuǵın psixologiyalıq keskinlikti saplastırıwh zárúr. Bul gruppa metodları pikirlew sheńberin keńeytirip, ámeldegi sheklewlerdi názerden qochirib turıw, pikirlew iskerligi jıldamlıǵın rawajlandırıw, oqıw iskerligin jedellestiriwge qaratılǵan. Olardıń nátiyjesi jańa oqıw informaciyaın islep shıǵıw hám bekkemlewden ibarat.
Iv. Pedagogikalıq texnologiyanıń pán retindegi wazıypası tálim-tárbiya ámeliyatında eń nátiyjeli hám qolaylı oqıw processlerin shaxstı kásip iyesi retinde qáliplestiriwshi pedagogikalıq, psixologiyalıq nizamlıqlardı anıqlaw, sonıń menen birge filosofiya, sotsiologiya, fiziologiya, matematika, kibernetika, informatika hám basqa pánlerdiń nizamlıqlarınan paydalanıwh jolların anıqlawdan ibarat.
Pedagogikalıq texnologiya teoriyası hám ámeliyatı tómendegi nizamlıq hám principlerge tiykarlanadı.
-tálim-tárbiya procesi dúzilisi hám mazmunı tárepinen pútinligi hám birligi;
-tálim procesin optimallastırıw : qolay sharayat jaratıp, az waqıt, kem kúsh sarplap, joqarı nátiyjege erisiw;
-zamanagóylıq pedagogikalıq ámeliyatqa ilimiy tiykarlanǵan didaktik jańalıqlardı, jańa tártip-qaǵıydalardı engiziwh, tálim mazmunın úzliksiz jańalap zamanagóylashtirib barıw ;
-ilimiylik: tálim-tárbiyada jańa forma qurallar, aktiv metodlar, didaktik materiallardı qóllaw, úzliksiz izertlew, izertlew;
- student hám qo'ituvchi iskerligin aqılǵa say uyushtirish: oqıtıwshı tálim maqsetin, mazmunın puqta biliwi, tálim usılları hám texnikalıq qurallardı jaqsı iyelegen bolıwı ; oqıwshınıń mápdarlıǵı, qızıǵıwshılıqı hám intiluvchanligi;
- pedagogikalıq processni jedellestiriw; informaciya texnologiyası hám texnikalıq qurallardan paydalanıwh natiyjelilililigini asırıwshı didaktik materiallardı islep shıǵıw hám keń qóllaw ;
- oqıw procesi ushın zárúr materiallıq-texnikalıq baza jaratıwh;
- pedagogikalıq process nátiyjelerin qalıs hám ob'ektiv bahalaw, test usılı, reyting sisteması, studentlning bilim hám kúnikmalarini iyelew procesin baqlawh, bahalawdı avtomatlashtiri;
- tálim-tárbiyanıń tábiyaatqa sáykesligi;
- tálim-tárbiyanıń jámiyetke kelisiwi hám basqalar.
Hár bir sabaqta oqıtıwshı bas figura esaplanadı. Ol informaciya beriw, tezirek oqıtıw menen ovora. Lekin oqıwshınıń jańalıqtı qabıllawh dárejeleri hár túrlı, xoxish-tilekleri túrlishe, olar passiv esitiwshi, qulaq soluvchi, bul olardıń oqıw processindegi juwapkerligin, juwapkerlik xissini susaytiradi. sonday eken, olar ǵárezsiz oylaw, baqlaw qılıwh, juwmaq shıǵarıwdan jıraq. Oǵan ne qılıw kerek? Pedagogikalıq texnologiya tiykarında ótiletuǵın sabaq processinde, tálim-tárbiyada oqıwshı tiykarǵı háreketlendiriwshi kúsh, tálim procesi sub'ekti bolıwı kerek, yaǵnıy oqıw, úyreniwh, oqıw qılıwh oqıwshı moynına ótiwi kerek. Oqıtıwshı bolsa oqıtıwdann oqıwdı úyretiwge, bilim beriwden oqıwshılardıń bilimlerin ǵárezsiz iyelewlerine kómeklesiwi zárúr. Ol oqıwshın mútajlik tuwdırıwdan, ortalıq jaratıwhga hám odan juwapkershilikti seziwge jibewi kerek.

Hár bir sabaq ushın bilimlendiriwge tiyisli, tárbiyalıq hám rawajlantiruvchi, yaǵnıy bir-biri menen ajıralmas baylanısda bolǵan úsh yoqlama maqsetler quyıladı. Sabaqtı shólkemlestiriwh forması onıń urıs qatnasıwshısılarınıń óz-ara baylanıslarına baylanıslı bolıp, ol maqsetlerge, oqıw materialı qásiyetlerine, tálim metodlarına hám oqıw múmkinshiliklerine baylanıslı. buǵan eriwi ushın oqıtıwshı jetekshiliginde oqıtıwshı menen oqıwshılar birgelikte háreket etediler. Tap mine sol processni didaktikada oqıwshı procesi dep ataladı.

Balalar atqaratuǵın dáslepki miynet túri xojalıq miynet bolıp, ol óz-ózine xizmet kórsetiwden baslanadı. Shańaraqta miynet tárbiyasınıń dáslepki elementleri qollanıladı. Bala arnawlı bir jasqa tolǵannan keyin, úlkenlerge járdemlesedi, óz múmkinshiliklerin ańlap etedi hám oqıw (tálim) miynetine úzliksiz tayarlanıp baradı. Mektepte óz-ózine xizmet kórsetiwge tiyisli tómendegi miynet kórinisleri dawam ettiriledi: klass bólmeleri hám mektep jayı háwli-sini ıqshamlı saqlaw, tártip-qaǵıydalarǵa ámel qılıw, xanadaǵı gullerge qaraw, olardı baǵıw, gulxanalarda gullerdi ósiriw, mektep asxanasında, sport zalı hám suw háwizleri (basseyn) de óz-ózine xizmet kórsetiw sıyaqlı jumıslarǵa oqıwshılardı tartadılar. Xojalıq miynet yamasa óz-ózine xizmet kórsetiw miynetinde miynetsúyerlik, qatańlıq, baslamashılıq, alǵa umtılıw sıyaqlı pazıyletler tarbiyalanadi. Oqıw (tálim) miyneti oqıwshılardıń tiykarǵı miynet túri esaplanadı. Ol baladan úlken etikalıq, shıdamlılıqlik hám fizikalıq zor beriwdi, kúshnı talap etedi. Oqıw miyneti tek bilim alıwdı, biliwge tiyisli kónlikpelerdi qarar taptirip qalmay, bálki Balada qızıǵıwshılıq hám tártipsizlikti tárbiyalawǵa, oqıwǵa qızıǵıwshılıqtı rawajlandırıwǵa kómeklesedi, oqıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıq, qálew hám de oqılıwındaǵı tabıslardan quwanıwdı sezim etiw áyne mektep partasınan tárbiyalap barıladı. Oqıwshınıń intellektual hám fizikalıq miyneti túrli sabaqlarda túrli tártipte shólkemlestiriledi. Atap aytqanda, dene tárbiyası hám de texnikalıq miynet sabaqlarında fizikalıq shınıǵıwlar usı sabaqlardıń tiykarın etse, matematika, flzika, astronomiya, geografiya hám sızılmashılıq sabaqlarında intellektual iskerlik - logikalıq pikirlew tiykarǵı orın tutadı. Oqıtıw texnologiyası júzesinde oqıw procesiniń barlıq komponentleri yoritiladi. Shaxsqa jóneltirilgen texnologiya tiykarında studentlerdiń intellektuallıq hám emotsionalmotivatsion rawajlanıwı, bilim hám kásiplik ilmiy tájriybeler qáliplesiwi, tálim procesine qádiriyat retinde jantasıw munasábetin támiyinlew, aktivlikti asırıw, óz-ózin ańǵarıw hám ǵárezsizligin qáliplestiriw jatadı. Texnologiya tariyxı bul adamlar kúndelik turmısında paydalanatuǵın qurallar hám usıllardı jaratıw haqqında gúrriń. Bul ásbaplardıń birinshisi ápiwayı tas bolıwı kerek, onı birinshi adamlar shetsi menen kesip, awqattı usaqlaw ushın urıwǵan.
Tariyxqa shekemgi bolǵan dáwirde adamlar ózleriniń jańa ashılıwların tek awızsha túrde etkazishlari múmkin edi. Sol sebepli onıń jańa ashılıwları tiykarlanıp tosınarlı edi. Olar arasında eń áhmiyetlilerinen biri: órttı qanday qosıw hám basqarıw. Bul ápiwayı haqıyqat, awıl xojalıǵınıń keyingi oylap tapqanı sıyaqlı insaniyat tariyxındaǵı úlken sekrew edi. Texnologiyalıq jańa ashılıwlar ádetde hesh jerden payda bolmaydı. Kóbinese, olardıń barlıǵı aldınǵı oylap tabılǵanlarǵa baylanıslı. Sonday etip, órt sebepli insan metallarga qayta islewdi hám jańa hám eń jaqsı ásbaplardı soǵıwdı basladı. Oyanıw, ilimiy revolyuciya hám sanaat revolyuciyası ush texnologiyalıq tabıslar menen ajralıp turatuǵın tariyxıy minutalar edi. Tap sol zat ótken ásirdiń XX ásirinde, ásirese onıń ekinshi yarımında júz boldı. Bul jańa ashılıwlardıń tezleniwi, bul 20 -asirde de dawam etkenge uqsaydı, ol jaǵdayda jasalma intellekt haqıyqat bolıwı kútilip atır.
Búgingi kúnde mámleketimiz tálim salasında júz berip atırǵan túpkilikli búklemler hár bir tálim shólkeminde didaktika salasın janlandırıwdı, tálim natiyjeliligin asırıwdı, básekibordosh kadrlardı tayarlawdı talap etedi, jańalıqtı ámeldegi etiw jolı bolsa hár mudam quramalı hám uzaq. Isenim menen aytıw múmkin, tálimdi texnologiyalıq tıykarǵa qurıw sapa dárejesin asırıwǵa, nátiyjelerdi kepillik beriw sistemasına ótiwge, óz-ózin rawajlanıwlastırıwshı mexanizmlerdi jaratılıwma xızmet etedi. Tálim texnologiyası - sonday bilimler tarawıki, olar járdeminde XXI asirde tálim salasında úlken búklemler júz beredi, oqıtıwshıfaoliyati jańalanadı, student- jaslarda ǵárezsiz hám dóretiwshilik pikirlew, bilimge umtılıw, óz ústinde islew, izertlew, óz-ózin rawajlandırıw sistemalı túrde qáliplesedi. Texnologiyalıq process xar mudam zárúrli qurallar hám sharayatlardan paydalanǵan halda ámellerdi arnawlı bir izbe-izlilikde orınlawdı názerde tutadı. Jáne de anıqlaw aytatuǵın bolsaq, texnologiyalıq process bul miynet quralları menen miynet ob'ektlerine basqıshma basqısh tásir etiw nátiyjesinde sapalı ónim jaratıw boyınsha jumısshınıń iskerligi bolıp tabıladı. Yaǵnıy : tálim texnologiyası - bul oqıtıwshı (tárbiyashi) dıń oqıtıw (tárbiya ) dıń túrli qıylı quralları járdeminde oqıwshı (student) larga arnawlı bir sharayatta nátiyjeli tásir kórsetiw hám bul iskerlik jemisi retinde olarda aldınan belgilengen shaxs sapaların intensiv qáliplestiriw procesi bolıp tabıladı. Oqıtıw texnologiyası kóbirek menshikli metodika menen uqsas mánisti ańlatadı, sebebi ol málim predmet, tema hám sorawlar sheńberindegi anıq o' q uv materialların ózlestiriw jolin arnawlı bir texnologiya átirapında bildiredi. Geyde metodikanı texnologiyadan ajrata almaytuǵın, olar bir zat dep tán alıw etetuǵın ámeliyatshı oqıtıwshılar ushırasıp turadı.

Juwmaqlaw

Oqıw procesine bunday jańasha qarawdıń túpkilikli mánisi sonnan ibarat, oqıtıwda ishki motivatsiyadan /diqqatni tartıw, ishki sezim, qálew, zárúratni qáliplestiriw/ kelip shıǵıw kerek. Oqıw processinde tiykarǵı háreketlentiretuǵın kúsh oqıwshı ushın da, oqıtıwshı ushın da ishki motivatsiya bolıwı kerek. Bunda oqıwshılar bilim alıwǵa umtılıw /xuddi benzini bolmasa, avtomashina ornınan qo'zg'ala almaǵanı sıyaqlı, bilim almasań turmısda ornıniń joq, jámiyetke qosıla almaysan... / hám bilim alıwǵa mútájlik bolıwı kerek, oqıtıw maqsetleri ishki mútajlikke aylanıwı kerek. Oqıwshı real turmısqa kirip barıwı ushın bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler menen birge ilimiy bólim metodlarına ıyelewi kerekligini sanalı túrde túsinip etiwhi kerek. Sebebi ashıq jamityannig tiykarǵı belgisi -bul dúnyanı ańlap etiwh hám ol jaǵdayda óziniń múnásip ornın tabıw ushın erkin izertlew bolıp tabıladı. Oqıtıwshınan oqıwshılarǵa baslamashılıq hám ǵárezsizlikti, bilimlerdi puqta hám tereń ózlestiriwdi, zárúr ilmiy tájriybe hám kónlikpelerdi, olarda gúzetiwshenlikti oylaw hám baylanısıwlı sóylewdi, yad hám dóretiwshilik oyda sawlelendiriwdi tárbiyalawǵa múmkinshilik beretuǵın didaktik princip bul tálim degi aktivlik bolıp tabıladı. Aktivlik principi sanalılıq principi menen tikkeley baylanıslı. Sebebi aktivlik bar orında sanalılıq bar.

Paydalanılǵan ádebiyatlar :

1. Mirziyoyev. Sh. M. Ullı keleshegimizni márt hám adamgershilikli halqimiz menen birge quramız. “Ózbekstan” 2017.
2. Mirziyoyev. Sh. M. Erkin hám párawan, demokratiyalıq Ózbekstan mámleketin birgelikte júzege keliw etemiz. “Ózbekstan” 2016.
3. Ózbekstan Respublikası Prezidenti SH. M. Mirziyoyevning 2017 jıl 20 apreldegi,, Joqarı tálim sistemasın jáne de rawajlandırıw ilajları'' tuwrısındaǵı Sheshimi
4. Bloom B. S. (ed) et al. A taxonomy of Educational Objectives: Handbook I: The Cognitive Domain. Harvow, 1956.
5. Muslimov. N. A, Sharıpov. Sh. S. hám b. Miynet tálimi, kásip tańlawǵa jibewdi oqıtıw metodikası. Oqıw qóllanba. Tashkent, 2009.
6. Muslimov N. A, Sharıpov Sh. S, Qoysinov O. A. Miynet tálimi oqıtıw metodikası, kásip tańlawǵa jibesh. Sabaqlıq. Tashkent.: 2014 y.
7. http://www. istedod. uz/ 6. http://www.pedagog. uz/ Texnologiya pánin ayriqsha qásiyetleri.
8. Shomirzayev M. X. Texnologiya pánin oqıtıwda innovciyalıq pedagogikalıq texnologiyalar. Sabaqlıq.-T.: Oylaw, 2021.-226 b.
9. Shomirzayev M. X. Ózbek milliy ónermentchiligining qáliplesiw genezisi hám rawajlanıw texnologiyası. Oqıw -stilistik qóllanba.-T.: Jańa baspa, 2016.-88 b.
10. Shomirzayev M. X. Ózbek milliy ónermentchiligida innovciyalıq processler. Oqıw -stilistik qóllanba.-T.: Jańa baspa, 2017.- 48 b.