Respublikamiz iqtisodiyotidagi tub o’zgarishlarni albatta xukumatimiz tomonidan olib

1.6.
 
Moliyaviy tahlilni axborotlar tizimi va uning
oldiga qo’yiladigan talablar 
Tahlil natijalari va uning sifati ko’p jihatdan uning axborotlar manbayi bilan 
ta’minlanganlik darajasiga bog’liq. Biz iqtisodiy tahlilni axborotlar tizimiga quyidagi 
manbalarni kiritamiz; 
Hisob ma’lumotlari; 
Hisobdan tashqari ma’lumotlar. 
Hisob ma’lumotlariga; buxgalteriya hisobi va hisoboti, statistik hisob va hisobot 
ma’lumotlari, operativ hisob va hisobot ma’lumotlari kiritiladi. 
Hisobdan tashqari ma’lumotlarga; tekshirish natijalari, yig’ilish qarorlari, reja 
ma’lumotlari, turli katologlar, nashrlar, statistik byuletenlardan olingan ma’lumotlar kiradi.
Iqtisodiy tahlilni tarkibiy qismi bo’lgan moliyaviy va boshqaruv tahliliga nisbatan 
yuqoridagi tarkiblashni berib o’tish esa iqtisodiy jihatdan to’g’ri bo’lmaydi. 
Negaki, boshqaruv tahlilini axborot manbalari moliyaviy tahlilni axborot manbalaridan 
o’zining ifoda etilishi, mazmuni, ko’lami, rasmiylashtirish tartibi, olish tartiblari va boshqa 
belgilari bo’yicha farq etadi. 
Moliyaviy tahlil i.f.d. prof. M.Q.Pardaev tomonidan moliyaviy tahlilni quyidagi 
axborot manbalari tarkiblanadi; 
1.
Tashqi moliyaviy tahlil-buxgalteriya hisoboti asosida; 
2.
Ichki moliyaviy tahlil-buxgalteriya hisobi va hisoboti hamda tezkor hisobotlar 
asosida.
3F
4
Prof. Abdukarimov I.T. tomonidan moliyaviy tahlilni axborot manbalariga quyidagilar 
kiritiladi; 
1.
buxgalteriya hisobi va hisoboti; 
2.
statistik hisob va hisobot ma’lumotlari; 
3.
operativ hisob va hisobot ma’lumotlari; 
4.
Tanlab olingan hisobot 
’lumotlari
4F5
. 
Prof. M.Q.Pardaev tomonidan moliyaviy tahlilni ichki va tashqi tahlil turlariga 
nisbatan tarkiblangan axborot manbalari to’g’ri belgilangan. Negaki, uning iste’molchilari 
manfaatlaridan kelib chiqqan holda tahlil olib borish uchun zaruriy bo’lgan axborotlar to’g’ri 
ifoda etilgan. 
Prof. AI.T.Abdukarimov tomonidan tarkiblangan guruxlash esa iqtisodiy tahlilni o’zi 
uchun axamiyatli uning moliyaviy tahlili yuzasidan o’rinli emas. Negaki statistik hisob va 
hisobot, operativ hisob va hisobot ma’lumotlari, tanlangan ma’lumotlarni tarkiblanishi 
moliyaviy tahlilga nisbatan to’g’ri emas. 
Yuqoridagi qarashlarga qarama qarshi tarzda biz moliyaviy tahlilni axborotlar bazasiga 
quyidagilarni kiritishimiz mumkin; 
1.
Moliyaviy hisob va hisobot malumotlari; 
2.
Tanlab olingan ma’lumotlar (moliyaviy hisobotga ilovalar, hisob varaqalari 
bo’yicha ma’lumotlar va h.k.) 
4
M.Q.Pardaev Moliyaviy tahlil. Iqtisodiyot va xuquq dunyosi. 1999 y. 9-bet 
5
Abdukarimov I.T. Moliyaviy hisobotni o’qish va tahlil qilish yo’llari. T.;Iqtisodiyot va xuquq dunyosi.1999 y. 6-bet 

---

17
Moliyaviy hisob va hisobot ma’lumotlariga iqtisodiy jarayonlarni o’zida ifoda etuvchi 
umumlashgan ma’lumotlar kiradi. Ushbu axborotlar moliyaviy hisobot shakllarida aks etadi. 
Demak, xulosa qilishimiz mumkinki, tashqi moliyaviy tahlil faqat e’lon qilinadigan 
moliyaviy hisobot shakllaridagi axborotlar asosida o’tkaziladi. Tashqi moliyaviy tahlil 
moliyaviy hisob va hisobot ma’lumotlari, tanlab olingan ma’lumotlar asosida tashkil etiladi. 
Moliyaviy hisobot shakllariga; 
1-shakl”Buxgalteriya balansi” 
2-shakl “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi” hisobot 
3-shakl “Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi” hisobot 
4-shakl “Pul oqimlari to’g’risidagi” hisobot 
5-shakl “Xususiy kapital”to’g’risidagi hisobot 
-ma’lumotnomalar (2-A, 2-B,..,) va moliyaviy hisobotga ilovalar. 
Moliyaviy tahlilni axborotlar bazasiga qo’yiladigan talablarga quyidagilar kiradi. 
Ya’ni; axborotlar ishonchligi, taqqoslanuvchanligi, betarafligi, pulda baholanishi, 
uzluksizligi, hisobga olinish, hisob-kitoblarda xato va kamchiliklarga yo’l qo’yilmasligi, 
daromad va xarajatlar, aktivlar va passivlar to’g’ri baholanganligidir. Bu talablar moliyaviy 
hisob va hisobotlashning konseptual asoslarida ham belgilanadi. 
Ma’lumotlarni mantiqiy tekshirishda, hisob-kitoblarni aniqligi, raqamlarni bo’yab 
yozishlarga yo’l qo’yilmaganligi, turli hisobot shakllaridagi nazorat raqamlarining mosligiga 
axamiyat berish lozim. 

---

18