Bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlatning roli
Iqtisodiyotni tartibga solishning mohiyati va zarurligi. Iqtisodiyotni tartibga solishning klassik, monetaristik, keynscha nazariyalari.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi. Davlatning iqtisodiy o’rni va vazifalari: bozor munosabatlari qatnashchilarini huquqiy himoyalash, raqobatchilik muhitini vujudga keltirish; resurslar, mahsulotlar va daromadlarni qayta taqsimlash; iqtisodiyotning va pul muomalasining barkarorligini ta’minlash; tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish. Fan-texnika taraqqiyoti, tarkibiy, ijtimoiy va mintaqaviy siyosatni amalga oshirishda davlatning o’rni.
Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi bevosita va bilvosita usullari. Iqtisodiyotning davlat sektori va uning chegaralari. Davlat buyurtmalari va davlat xaridlari. Iqtisodiyotni bevosita tartibga solishning ma’muriy vositalari. Iste’molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi. Pul-kredit siyosati. Monetar siyosat. Byudjet siyosati. Davlat iqtisodiy dasturlari. Tashqi iqtisodiy usullari.
Hozirgi sharoitda davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi roliga qarashlarning o’zgarishi. O’zbekistonda 2017-2021 yillarda mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonlarini tartibga solishda davlat ishtirokini kamaytirish, davlat boshqaruvi tizimini markazlashtirishdan chiqarish va demokratlashtirish, davlat-xususiy sheriklikni kengaytirish, nodavlat, jamoat tashkilotlari va joylardagi o’zini o’zi boshqarish organlarining rolini oshirish vazifalari.
2
24
Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati
Aholi daromadlari, ularning turlari va shakllanish manbalari. Nominal va real daromad. Daromadlarning tabaqalanish sabablari va omillari. Turmush darajasi va sifati. Turmush darajasi va qashshoqlikning ko’rsatkichlari. Oila byudjeti: daromadlar va xarajatlar tarkibi. Farovonlikning eng quyi chegarasi. Turmush tarzi. Yashash minimumi. Iste’molchi savatchasi.
Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash. Lorents egri chizig’i. Ditsel va Jini koeffitsientlari. Kuznets gipotezasi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi umumiy omillar.
Daromadlarni davlat tomonidan qayta taqsimlash g’oyasi, maqsadi va dastaklari. Ijtimoiy to’lovlar. Ijtimoiy siyosat. O’zbekiston bozor iqtisodiyoti sharoitida aholini ijtimoiy himoyalashning asosiy yo’nalishlari. Ichki iste’mol bozorini himoya qilish. Aholining kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyalash va qo’llab-quvvatlash. Aholining real pul daromadlarini va xarid qobiliyatini oshirish, kam ta’minlangan oilalar sonini va aholining daromadlari bo’yicha farqlanish darajasini yanada kamaytirish.
