Rəyçilər: Yeganə Qəhrəmanova

İşgüzar üslubun (nitqin) formaları. Rəsmi-işgüzar ünsiyyətin növləri. İşgüzar üslubun (nitqin) şifahi və yazılı formaları var. Şifahi və yazılı işgüzar nitqin də öz aralarında ciddi fərqləri var: hər iki nitq forması Azərbaycan ədəbi dilinin sistematik olaraq fərqli növlərini təmsil edir. Əgər işgüzar yazılı nitq rəsmi-işgüzar danışıq tərzini təmsil edirsə, o zaman şifahi işgüzar nitq müxtəlif hibrid üslub birləşmələrini təmsil edir. Beləliklə, həm şifahi, həm də yazılı formada olan işgüzar nitqin xüsusiyyətləri barədə bəhs edə bilərik. Bu gün işgüzar ünsiyyət genişlənir. Reklam, ictimailəşdirmə işgüzar ünsiyyətin ayrılmaz hissəsinə çevrilir. İşgüzar ünsiyyətin vəziyyəti ciddi rəsmi (işgüzar ünsiyyətin protokol növləri), rəsmi (iş şəraitində qarşı tərəflərin müdafiəsiz işgüzar ünsiyyəti) və qeyri-rəsmi (işçi və işləməyən mühitdə işgüzar ünsiyyət) ola bilər.

• 
  rəsmi ünsiyyətin birinci və ikinci növləri sözlərin istifadəsində ciddiliyə diqqət yetirir;
  
• 
  rəsmi-işgüzar ünsiyyətdə jarqon sözlərin istifadəsi tamamilə uyğun deyil;
  
• 
  rəsmi-işgüzar ünsiyyətdə jarqon sözlərdən istifadə etmək yolverilməzdir;
  
• 
  rəsmi-işgüzar ünsiyyətdə jarqon sözlərin istifadəsi, ilk növbədə, arzuolunmazdır;
  
• 
  evdə yaxınlarla ünsiyyət qurarkən belə sözlərdən istifadə etmək mümkündür və bu məqsədəuyğundur. Ancaq rəsmi-işgüzar ünsiyyətin ehtiyaclarını belə sözlər təmin edə bilməz;
  
• 
  işgüzar ünsiyyət şəraitində danışıq sözlərinin istifadəsi tamamilə qəbuledilməzdir: qarışmaq, dələduzluq, xəndək, almaq, incimək və s. Belə sözlər yalnız söhbətin dağıdıcı tonunu müəyyənləşdirmir, həm də ünsiyyətçiləri danışıqlar zamanı məqsədlərini reallaşdırma fürsətindən məhrum edir. Ona görə ki, bu sözlər istifadə edənləri mənfi xarakterizə edir.
  

Mədəni insan nitq vasitələrindən istifadənin məqbul və ya yolverilməz olduğunu nəzərə alaraq ünsiyyət mühitinə həssas yanaşır. Onların seçimi yalnız sahə ilə deyil, həm də ünsiyyət vəziyyəti, müşahidəçilərin olması, dinləyicilərin tanışlıq dərəcəsi və s. ilə bağlıdır. Ədəbi sözlərin müxtəlif təbəqələrinin işgüzar ünsiyyətdə istifadəsi düzgün olmalıdır. Leksik vahidlərin seçiminin ümumi prinsipi işgüzar ünsiyyətin məqsədlərinə və mühitinə uyğunluğundadır.
Rəsmi-işgüzar ünsiyyətlə bağlı aşağıdakı ümumiləşmiş nəticələri söyləmək olar:

• 
  rəsmi-işgüzar ünsiyyət fərdi deyil;
  
• 
  rəsmi-işgüzar ünsiyyət sosial təcrübəni əks etdirmir;
  
• 
  rəsmi-işgüzar ünsiyyət ümumiləşdirməyə, standartlaşdırmağa yönəlir;
  
• 
  rəsmi-işgüzar ünsiyyət səmərəli ünsiyyətə xidmət edir.
  

Mövzu 3