Rəyçilər: Yeganə Qəhrəmanova

Şifahi işgüzar ünsiyyətin mədəniyyətlərarası aspekti
Mədəniyyətlərarası münasibət və onun tipləri. Mədəni qloballaşma prosesinə müqavimət mədəniyyətlərin nailiyyətlərindən imtinadan tutmuş onların yayılmasına və mənimsənilməsinə qarşı fəal mübarizənin müxtəlif formalarına qədər özünü göstərir. Belə bir zərurət yeni elm sahəsinin – “Mədəniyyətlərarası ünsiyyət” (ingiliscə Cross-cultural-communication) elminin yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Məqsəd müxtəlif mədəniyyətlərin nümayəndələrində ünsiyyət vərdişləri və bacarıqlarının inkişaf etdirilməsidir. “Mədəniyyətlərarası ünsiyyət” fənni ABŞ-da yaranmış və Amerika diplomatlarının, siyasətçilərinin, biznesmenlərinin praktik maraqlarından irəli gələrək inkişaf etmişdir.
İkinci dünya müharibəsindən sonra dünyada və beynəlxalq münasibətlərdə ABŞ-ın nüfuzu, rolu artmışdır. Ancaq buna baxmayaraq, amerikalı məmurların, biznesmenlərin, mədəniyyət xadimlərinin digər ölkələrin adları qeyd olunan sahələrin nümayəndələri ilə təmasda olmaqda ciddi problemləri olmuşdur. Ona görə də yerli xalqların dillərinin, mədəniyyətlərinin, adət-ənənəsinin, davranış normalarının öyrənilməsi zərurəti artmışdır. Bu baxımdan ABŞ hökuməti 1946-cı ildə Xaricdə Xidmət haqqında Akt qəbul etmiş, Xaricdə Xidmət İnstitutu (Foreign Service İnstitute) yaratmışdır.
1954-cü ildə Edvarda Hollin və B.Fraqerin “Mədəniyyət ünsiyyət (əlaqə) kimi” (“Culture as Communication”) kitabını nəşr etdirmişdir. Burada əsas məqsəd ondan ibarət olmuşdur ki, müxtəlif mədəniyyətlərə mənsub insanların bir-biri ilə yaxın ünsiyyətə girmələri üçün onların əməli (praktiki) ehtiyacları ödənilə bilsin.
Sonralar inteqrasiya proseslərinin genişlənməsi Avropada da mədəniyyətlər arasında əlaqə və ünsiyyət problemlərinin öyrənilməsinə marağı artırmışdır. Avropa Birliyinin yaranması müxtəlif mədəniyyətlər arasındakı münasibətlərin və problemlərin öyrənilməsi işini genişləndirmişdir.
Rusiya Federasiyasında universitetlərin tədris planlarına “Mədəniyyətlərarası ünsiyyət” adlı fənn daxil edilmişdir. Məqsəd tələbələrdə səmərəli beynəlxalq mədəni təmas yaratmaq vərdişlərini aşılamaqdan ibarətdir.
Son dövrlərdə Azərbaycanda mədəniyyətlərarası ünsiyyət sahəsində müəyyən işlər görülsə də, hələ də görüləcək işlərə böyük zərurət vardır. Azərbaycan universitetlərinin xarici dillər, beynəlxalq münasibətlər, kulturologiya ixtisaslarında regionşünaslıq, ölkəşünaslıq, beynəlxalq mədəni əlaqələr və kulturologiya fənləri tədris olunur. Bu fənlər müəyyən qədər mədəniyyətlərarası ünsiyyətin bir qisim məsələlərini əhatə edir.
Mədəniyyətlərarası münasibətlər üç tipdə təzahür edir. Birincisi, utilitar münasibətlərdir ki, bu, mədəniyyətdən özünəməxsusluğundan əl çəkməyi, könüllü olaraq digər mədəniyyətə tabe olmağı tələb edir. İkincisi, dözümsüzlük tipidir. Bu tip eqosentrik mədəniyyətlərin, özünə qapanmış və digər mədəniyyətlərlə qarşılıqlı əlaqələrə girmək istəməyən mədəniyyətlərin mövcudluğunu nəzərdə tutur. Üçüncüsü, mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsirini nəzərdə tutan münasibətlər tipidir. Bu zaman müxtəlif mədəniyyətlər bir-biri ilə münasibətdə bərabərhüquqlu subyektlər kimi çıxış edirlər. Mədəni münasibətlərin bu üçüncü tipi ən mütərəqqi xarakter daşıyır. Ona görə ki, o, aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır:

• 
  Hər bir mədəniyyət əvəzedilməz və təkraredilməz dəyərlər məcmusundan ibarətdir. Bunun sayəsində hər bir xalq dünyada mövcud olmaq və digər xalqlarla qarşılıqlı əlaqəyə girmək imkanına malikdir;
  
• 
  Bütün xalqlar bəşəriyyətin ümumi mədəni varisləridir. Xalqların mədəni özünəməxsusluğu digər xalqların əlaqələri və dəyərləri ilə mədəni təmaslar nəticəsində müəyyənləşir, zənginləşir;
  
• 
  Hər bir xalq özünəməxsusluğunu qorumaq hüququna malik olsa da, digər xalqlar üçün universal olmaq hüququna iddia edə bilməz;
  
• 
  Ayrı-ayrılıqda hər bir xalqın mədəni özəllikləri ümumbəşəri dəyərlərin vəhdəti prinsipinə zidd deyildir. Bu dəyərlər bəşəriyyəti birləşdirən, onun həyat fəaliyyətini məhsuldar və mütərəqqi edən dəyərlərdir.
  

Müasir Azərbaycan mədəniyyəti mükəmməl genetipi olan mədəniyyətdir. Azərbaycan mədəniyyəti tipologiyası baxımından ümumtürk mədəniyyətidir. Müxtəlif dövrlərdə dünya mədəniyyətinin təsirinə məruz qalmış, dünya mədəniyyətinin tərkib hissəsinə çevrilmiş, məzmun etibarı ilə Azərbaycan, türk-müsəlman mədəniyyəti kimi özünü təsdiq etmişdir.
Azərbaycan xalqının mütləq əksəriyyətini Azərbaycan türkləri təşkil edir. Təbii ki, Azərbaycan mədəniyyətinin əsasında türk mədəniyyəti durur. Azərbaycanda yaşayan qeyri-türk mənşəli xalqlar, etnoslar yalnız Azərbaycan dili əsasında deyil, eyni zamanda Azərbaycan türklərinin tarixi birləşdirici missiyası əsasında ünsiyyətə girib Azərbaycan xalqını, Azərbaycan cəmiyyətini təşkil edirlər.
Millət bir, bir neçə, hətta çoxlu sayda etnik qrupların məcmuyundan da formalaşa bildiyindən milli mədəniyyət də həm mono, həm də polietnik əsasda yaranaraq inkişaf edir. Milli mədəniyyətin formalaşmasının mühüm amillərindən biri də milləti təşkil edən etnoslar arasında dil, din, əqidə, adət-ənənə birliyinin, mədəni ümumiliyin olmasıdır. Eyni zamanda müştərək tarix, ümumi tale və yaddaş da cəmiyyət daxilində ünsiyyət və inteqrasiyanın sürətlənməsinə, vahid mədəni dəyərlər sisteminin yaranmasına şərait yaradır.